Έρευνα για μια ξεχασμένη γενοκτονία

Alexis Lacroix, Marianne (Γαλλία)        (μτφ. Κριστιάν)

Ο πολιτικολόγος και ιστορικός Ιωσήφ Γιακούμπ (Joseph Yacoub) έγραψε το πρώτο σημαντικό βιβλίο για την εξόντωση που έπληξε, πριν από ένα αιώνα, τον Ασσυροχαλδαιϊκό λαό.  Ένα θέμα που εξακολουθεί να είναι στην επικαιρότητα και σήμερα.

Μήπως είναι επειδή, όπως έγραψε ο Walter Benjamin, η ιστορία γράφεται συχνά από τους  «νικητές»;
Το γεγονός όμως υπάρχει: ορισμένες τραγωδίες, ορισμένα γεγονότα φυλάσσονται έξω από τη παγκόσμια ιστορία και αποβάλλονται στη μαύρη τρύπα της αδιαφορίας και της λήθης. 

Ώσπου ένας ιστορικός τα τραβά από την απόκρυψη τους. 

Αυτό πράττει ο Ιωσήφ Γιακούμπ (Joseph Yacoub) σε νέο δοκίμιό του,  Ποιος θα θυμάται;  (1), αφιερωμένο σε μια γενοκτονία, που σβήστηκε ευρέως από τη συλλογική μνήμη, σύγχρονη της Γενοκτονίας των Αρμενίων και εκείνης των Ελληνοπόντιων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία: τη Γενοκτονία των Ασσυροχαλδαίων, 

Σε αυτό το πρώτο έργο εμβέλειας αφιερωμένο στην εξόντωση των Ασσυροχαλδαίων το 1915, ο Γιακούμπ, ο ίδιος απόγονος επιζώντων, συνυφαίνει επιστημονική προσέγγιση, βασισμένη σε άφθονη αρχειακή διαβούλευση, και ζωντανές μαρτυρίες. 

Όπως το σημειώνει, η εποχή μας αρχίζει να επανεξετάσει αυτή την τραγωδία, και «είναι όλο και περισσότεροι οι άνθρωποι που εκφράζονται». 

Ήταν περίπου 1 εκατομμύριο κατά τα πρώτα χρόνια του εικοστού αιώνα και, όπως και άλλες χριστιανικές μειονότητες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αντιμετωπίζονταν ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας, διοικητικές θέσεις εξουσίας και επίσημα καθήκοντα απαγορεύονταν για αυτούς.

Ωστόσο, η μνήμη αυτής της εκδίωξης δεν έγινε οικουμενική: αν υπάρχουν λαοί που γνώρισαν τραγική μοίρα και που η ιστορία τους αναστήθηκε, αυτό δεν είναι ακόμα η περίπτωση των Ασσυροχαλδαίων. 

Και αυτοί, όπως και πολλές άλλες χριστιανικές κοινότητες της Ανατολής, ήταν «άνθρωποι περίσσευμα», σύμφωνα με τα σοφά λόγια του Jean-François Colosimo (2).  
Ένας λαός που πιάστηκε στην παγίδα της ιστορίας, τη λάθος στιγμή στο λάθος μέρος.

 Προγραμματισμένο Μαρτύριο

Ο συγγραφέας του Ποιος θα θυμάται; μας το υπενθυμίζει δυνατά: 

«Η ιστορία επιβεβαιώνει ότι υπάρχει ένας ασσυρο-χαλδαιϊκο-συριακός λαός». 

Αυτός ο λαός κατοίκησε πάντα στη Μεσοποταμία, μια από τις σημαντικότερες κοιτίδες του ανθρώπινου πολιτισμού, και παρουσιάστηκε αδιάφορα «ως έθνος, λαός και Εκκλησία» . 

Γνωστοί υπό διαφορετικά ονόματα  -Ασσύριοι, Χαλδαίοι, Συριακοί, Νεστοριανοί, Ιακωβίτες, Αραμαίοι-, οι Ασσυροχαλδαίοι είναι οι κληρονόμοι των λαών των Ασσυρίων, Βαβυλωνίων, Χαλδαίων και Αραμαίων της αρχαίας Μεσοποταμίας. 

Από τις αρχές του φθινοπώρου του 1914, πέφτει η Αποκάλυψη στους Ασσυροχαλδαίους.

«Εκείνη την εποχή, σημειώνει ο συγγραφέας, τα τουρκο-κουρδικά στρατεύματα κάνουν επιδρομή στην πεδιάδα του Ούρμια, ακριτική περιοχή στην Περσία, και καταστρέφουν πολλά χωριά, δολοφονώντας τους κατοίκους τους».

Ακολουθεί μια φοβερή χρονιά κατά την οποία, στο σύνολό της τουρκο-περσικής επικράτειας, εκατοντάδες χιλιάδες Ασσυροχαλδαίοι (σύμφωνα με διάφορες εκτιμήσεις, περίπου 60-70% του συνολικού πληθυσμού) σφάχτηκαν ή πέθαναν από δίψα, πείνα, δυστυχία, φτώχια ή ακόμα από εξάντληση στους δρόμους της εξόδου και της απέλασης. 

Εάν αυτή η συλλογική και αδιάκριτη θανάτωση καταλαμβάνει μια κεντρική θέση στη σκέψη του συγγραφέα, δεν είναι μόνο κάτω από το οικογενειακό χρέος που το συνδέει με αυτό το σκηνικό καταστροφής. Όχι. Είναι επειδή στο απέραντο έπος του τρόμου του εικοστού αιώνα, το εξαφανισμένο μαρτύριο των Ασσυροχαλδαίων ήταν ένας αποφασιστικός σταθμός. 

Η γενοκτονική πολιτική που το επέτρεψε ήταν «εκ προμελέτης και προγραμματίστηκε σε υψηλό επίπεδο». 

Ο Ιωσήφ Γιακούμπ επικαλείται ασσυριακό έγγραφο του 1920, το οποίο λέει χωρίς δισταγμό: «Υπήρχε οθωμανικό σχέδιο για την εξόντωση των Χριστιανών της Τουρκίας».

Ωστόσο, έναν αιώνα αργότερα, η ανάμνηση αυτής της τραγωδίας παραμένει αμφίβολη. 

Με εξαίρεση την Τουρκία, όπου η άρνηση παραμένει ακόμα επίσημη θέση, η Γενοκτονία των Αρμενίων μελετάται διεθνώς, αλλά αυτή που έπληξε τους Ασσυροχαλδαίους παραμένει ελάχιστα γνωστή. 

Σαν, επειδή έγιναν μακριά από τους μεγάλους ιστορικο-παγκόσμιους δρόμους κυκλοφορίας, οι ίδιοι οι Ασσυροχαλδαίοι στερήθηκαν της παγκόσμιας προσοχής. 

Ο Γιακούμπ πιστεύει ότι η επιμονή μπορεί να καταλήξει σε αποκατάσταση αυτής της παραμέλησης. 

Είναι το ζωντανό παράδειγμα της «ορατότητας της ασσυροχαλδαιϊκής διασποράς στη Δύση» και του ρόλου του θεματοφύλακα της μνήμης που προτίθεται να καλύψει, ιδίως από τη δεκαετίας του 80.

Η «πολιτιστική και μνημειακή άνοιξη» του ασσυροχαλδαιϊκού λαού δεν έχει ακόμα εκκολαφθεί, αλλά το βιβλίο του μπορεί να διευκολύνει τον ερχομό της.

Σύντομή βιογραφία

Ο Ιωσήφ Γιακούμπ είναι επίτιμος καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Λυών. Είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων για τις μειονότητες στον κόσμο και τους χριστιανούς της Ανατολής.

(1)  Ποιος θα θυμάται;  Cerf, 302 σελ., 24 €. 
(2)  Οι άνθρωποι περίσσευμα. Η κατάρα των χριστιανών της Ανατολής , Fayard.

http://www.marianne.net/Enquete-sur-un-genocide-oublie_a243130.html