Σχέσεις Δύσης-Τουρκίας: Ώρα για μαθήματα

Του Abraham Thike

Μετάφραση: Στέργιος Σεβαστιάν

Μετά την άνοδο στην εξουσία το 2002, το Κόμμα ΑΚ καλλιέργησε ζεστές σχέσεις με τις δυτικές κυβερνήσεις. Εκείνες ανταπέδωσαν την “ευγένεια”, προωθώντας την Τουρκία ως πρότυπο μουσουλμανικό δημοκρατικό κράτος.

Οι φωνές που προειδοποιούσαν ότι όλα δεν ήταν όπως φαίνονταν, γενικά αγνοήθηκαν. Ένα πρώιμο σημάδι των δυσκολιών ήταν η πλέον διαβόητη υπόθεση Ergenekon, η οποία ξεκίνησε το 2007. Έπειτα κατέστη σαφές ότι τα αποδεικτικά στοιχεία κατασκευάστηκαν σε μεγάλο βαθμό. Πέραν τούτου, η διεξαγωγή τόσο των ερευνών όσο και των επακόλουθων δικών, κατέδειξε σαφώς ότι η τουρκική δικαστική αρχή είχε διοριστεί για να εξυπηρετήσει τους στόχους της κυβέρνησης.

Από τότε, τα πράγματα βαίνουν σταθερά επιδεινούμενα. Σε εσωτερικό επίπεδο, η Τουρκία έχει γίνει όλο και πιο αυταρχική και δυσλειτουργική. Σε διεθνές επίπεδο, όσο μεγενθύνονται οι φιλοδοξίες της Τουρκίας, τόσο αυξάνεται και η απομόνωσή της. Οι σχέσεις με τη Δύση είναι οι πιο τεταμένες των τελευταίων δεκαετιών, εξαιτίας της τρέχουσας τάσης της Τουρκίας να κρατά Δυτικούς ομήρους για χρήση τους ως διαπραγματευτικό όπλο.

Μετα από όλα αυτά, οι δυτικές κυβερνήσεις ήταν προσεκτικές όσον αφορά την προσέγγισή τους με την Τουρκία. Η σταδιακή απαγόρευση της δημοκρατίας δεν προσέλκυσε τίποτα περισσότερο από εκφράσεις ανησυχίας. Οι δυτικές αντιδράσεις για την επιδείνωση των σχέσεων ήταν επίσης εφησυχασμένες, προφανώς βασισμένες στην υπόθεση ότι οι σχέσεις με την Τουρκία είναι ελαστικές και θα επαναφέρουν την Τουρκία φυσιολογικά, ξανά προς αυτούς.

Άνεμος αλλαγής

Αλλά οι καιροί αλλάζουν. Οι αναλυτές της εξωτερικής πολιτικής κάνουν ουρές για να υποδείξουν ότι η Δύση παίρνει μια πιο δύσκολη γραμμή με την Τουρκία.

Ορισμένες δυτικές κυβερνήσεις έχουν επίσης ενισχύσει το προηγούμενο. Η Γερμανία, που ενεπλάκη σε μία από τις αμέτρητες διπλωματικές διαμάχες της Τουρκίας, απάντησε στις κενές απειλές της Άγκυρας με πραγματικές απειλές. Η Αμερική, εν τω μεταξύ, συνεχίζει να στηρίζει κουρδικές ομάδες στη Συρία, κόντρα σε μια χορωδία τουρκικών διαμαρτυριών.

Φαίνεται ότι η Δύση όχι μόνο σκληραίνει τη ρητορική της, αλλά προετοιμάζεται και για δράση.

Οι λόγοι δεν είναι δύσκολο να κατανοηθούν. Μια συνεργάσιμη Τουρκία είναι προφανώς προς το συμφέρον της Δύσης. Όμως, πολλά χρόνια ανοχής του τουρκικού καθεστώτος έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση της απόστασης μεταξύ Τουρκίας και Δύσης. Ένα παράδειγμα είναι η πρόσφατη συμφωνία που υπέγραψε η Τουρκία με τη Ρωσία για να αγοράσει ένα σύστημα αντιαεροπορικής άμυνας, μια κίνηση σε αντίθεση με την συμμετοχή στο ΝΑΤΟ.

Αν η Δύση όχι μόνο τρίξει τα δόντια της, αλλά δαγκώσει κιόλας, το τουρκικό καθεστώς θα εκπλαγεί. Καταρχήν, η Άγκυρα έχει συνηθίσει στον κατευνασμό από την Δύση. Για παράδειγμα, η φαρμακερή αντι-δυτική ρητορική του Προέδρου Erdoğan έχει απαντηθεί, μέχρι πρόσφατα, με αδιαφορία και ήρεμες λέξεις. Το καθεστώς μπορεί επίσης να θεωρήσει, και με βάσιμους λόγους, ότι η Δύση στερείται διάθεσης για διαμάχη. Όλες οι Δυτικές ενέργειες, όπως τα οικονομικά μέτρα, που βλάπτουν την Τουρκία, θα έχουν επίσης αρνητικές συνέπειες για τις χώρες που τις ξεκινούν.

Πιθανή αντίδραση της Τουρκίας

Το ερώτημα, φυσικά, είναι πώς η Άγκυρα, και ιδιαίτερα ο πρόεδρος Erdoğan, θα μπορούσε να αντιδράσει εάν προκαλούνταν.

Δύο σενάρια εξετάζονται συχνά.

Στο πρώτο, το καθεστώς θα αντιδρούσε περίπου όπως έπραξε μετά τη Ρωσική επιβολή οικονομικών μέτρων κατά της Τουρκίας το 2015, μετά την Τουρκική κατάρριψη ενός ρωσικού στρατιωτικού αεροσκάφους. Μετά από μήνες αντιρωσικής ρητορικής και αυξανόμενου πόνου, η Άγκυρα ζήτησε συγγνώμη. Οι αναμνήσεις από τον πόνο αυτό εξακολουθούν να επηρεάζουν τις αποφάσεις της Τουρκίας. Στη Συρία, η Τουρκία ενεργεί ως απρόθυμος, αλλά συγκαταβατικός, βοηθός της Ρωσίας: βοηθά τη Ρωσία να εκπληρώσει στρατηγικούς στόχους που συχνά διαμετρικά αντιτίθενται στην Τουρκία. Οι εκπρόσωποι του τουρκικού καθεστώτος και τα μέσα μαζικής ενημέρωσής του δεν συναντούν καμιά κριτική.

Στο δεύτερο σενάριο, οποιαδήποτε συγκεκριμένη δυτική δράση εναντίον της Τουρκίας απλώς θα ενίσχυε τη φήμη του Erdoğan. Μπορεί ακόμη και να ήταν έτοιμος να κόψει τις γέφυρες της Τουρκίας με τη Δύση. Θα υπάρξει ισχυρή αντίδραση στην Τουρκία, ιδιαίτερα από τις επιχειρήσεις. Αλλά ο Ερντογάν μπορεί να μην νοιάζεται. Θα “κατάπινε”, χωρίς αμφιβολία, τον επακόλουθο πόνο, ως ένα τίμημα που αξίζει να πληρώσει για την απελευθέρωση της Τουρκίας από τη Δυτική κηδεμονία. Όποιος διαφωνήσει θα είναι προδότης.

Μια τρίτη πιθανότητα, η οποία έχει διαλάθει της εξετάσεως, περιγράφφει τον Erdoğan να παίρνει μια σελίδα από το playbook του Bashar Al-Assad. Κατά την έναρξη της συριακής εξέγερσης, ο Άσαντ εκκένωσε τις φυλακές του, σκοπεύοντας να καταστήσει την αντιπολίτευση τόσο ακατάλληλη, που η Δύση θα έβλεπε το καθεστώς του Ασαντ ως το μικρότερο από πολλά κακά. Αυτό συνέβη σε μεγάλο βαθμό, αν και το κόστος ήταν τεράστιο. Ο Ερντογάν μπορεί να δοκιμάσει κάτι παρόμοιο, εκβιάζοντας τη Δύση με απειλές χάους μέσα στην Τουρκία.

No pain, no gain

Εάν τα δυτικά έθνη υιοθετήσουν μια πιο σκληρή γραμμή, τα πιο προφανή μέτρα θα είναι αυτά που επηρεάζουν την οικονομία της Τουρκίας. Δεδομένου του υψηλού βαθμού οικονομικής εξάρτησης από τη Δύση, τέτοια μέτρα θα μπορούσαν να αποδειχθούν πολύ οδυνηρά.

Οποιαδήποτε μέτρα θα μπορούσαν να εφαρμοστούν με σταδιακό τρόπο, αυξανόμενα ή μειούμενα, ανάλογα με την ανταπόκριση της Τουρκίας. Αυτό θα προσέφερε την ελπίδα να παραμείνει ο Ερντογάν, ελαχιστοποιώντας τον κίνδυνο ανεξέλεγκτης κλιμάκωσης.

Ένα πρόβλημα με αυτή τη λύση είναι ότι βάζει τον Erdoğan στη θέση του οδηγού. Είναι έμπειρος στην απάντηση της μπλόφας της Δύσης και εάν υπάρχει ένας τρόπος για να γίνει αυτό, πιθανότατα θα τον βρει. Ως εκ τούτου, οι προοπτικές αυτής της προσεκτικής προσέγγισης που αποφέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα δεν είναι καθόλου βέβαιες.

Μια εναλλακτική λύση θα ήταν να μιμηθεί τη Ρωσία και να εφαρμόσει σχετικά αυστηρά μέτρα από την αρχή. Αυτή φαίνεται μια πιο επικίνδυνη προσέγγιση. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα επιχειρήματα υπέρ της.

1. Δούλεψε με τη Ρωσία.

2. Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας για την τουρκική κοινή γνώμη. Είναι ήδη έντονα αντι-δυτική. Οποιαδήποτε ενέργεια αναλαμβάνει η Δύση, είτε είναι ηπιότερη είτε σκληρότερη, θα τροφοδοτήσει τις αφηγήσεις του καθεστώτος, που ερμηνεύουν τα γεγονότα σε σχέση με τις δυτικές συνωμοσίες κατά της Τουρκίας. Πολλοί Τούρκοι σκέφτονται ήδη με αυτούς τους όρους. Από την άλλη πλευρά, οι Τούρκοι που βρίζουν τον Ερντογάν δεν θα χρειαστεί να πεισθούν για να τον κατηγορήσουν για τις αρνητικές συνέπειες.

3. Ο Ερντογάν είναι πιο αδύναμος από ό, τι φαίνεται. Η προσπάθειά του να συγκεντρώσει την εξουσία στα χέρια του φαίνεται να είναι ο μόνος τρόπος να διατηρήσει την ισχύ του. Οι αρνητικές συνέπειες της αρπαγής της εξουσίας είναι προφανείς, όχι μόνο στους εξωτερικούς παρατηρητές, αλλά και σε εκείνους που βρίσκονται μέσα στο καθεστώς. Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας χαρακτηρίζεται από στροφές 180 μοιρών και έλλειψη αξιόπιστων συμμάχων. Δεν είναι πολύ διαφορετικά τα πράγματα στο εσωτερικό, όπου ο Ερντογάν μεταπηδά ανάμεσα στο πακέτο του δυνητικών συμμάχων του, μερικοί από τους οποίους μισούν ο ένας τον άλλον, με αστραπιαία ταχύτητα. Αργά ή γρήγορα θα βρεθεί μόνος. Οι ισχυρότερες δυτικές δράσεις προσφέρουν περισσότερες πιθανότητες εκμετάλλευσης αυτών των αδυναμιών.

4. Οι τουρκικές επιχειρήσεις εξακολουθούν να έχουν κάποια επιρροή στις πολιτικές αποφάσεις. Η ανταπόκρισή τους στη Δυτική δράση θα είναι, ουσιαστικά, ένας διαγωνισμός ανάμεσα στον φόβο χαρακτηρισμού ως προδότων και του οικονομικού πόνου. Αλλά τόσο πυρετώδης είναι η ατμόσφαιρα στην Τουρκία, που μπορεί να κοστίσει σημαντικά στα οικονομικά συμφέροντα, το παίξιμο του πατριωτικού χαρτιού. Ομοίως, η ένθερμη στήριξη που πολλοί Τούρκοι διακηρύσσουν για το καθεστώς εξαρτάται, σε κάποιο βαθμό, από οικονομικούς παράγοντες. Μειουμένων των οικονομικών οφελών, λέει το επιχείρημα και η αφοσίωσή τους θα έχει απώλειες.

Από την άλλη πλευρά, εάν εφαρμοστούν σχετικά σκληρά μέτρα από την αρχή, θα μπορούσαν να οδηγήσουν τις σχέσεις κατευθείαν στα βράχια, αντί ευθυγράμμισης με τα δυτικά συμφέροντα. Η κλιμάκωση της αντίδρασης μπορεί να είναι σκληρή, γρήγορη και να οδηγείται από συναισθηματισμό και όχι από λογική, χωρίς να αφήνει χρόνο για υπαναχωρήσεις. Η Ρωσία θα παραμονεύει.

Επιπλέον, μια ισχυρή προσέγγιση δεν έχει λειτουργήσει πάντα στο παρελθόν. Οι δεκαετίες κυρώσεων κατά του Ιράν, για παράδειγμα, δεν μπορούν να θεωρηθούν ως μια έντονη επιτυχία.

Η αμφίβολη απόφαση της Δύσης

Εάν η Δύση πράγματι προχωρήσει από τα λόγια στις πράξεις, τότε τα πιο σκληρά μέτρα μοιάζουν ασφαλέστερη λύση. Οι κίνδυνοι είναι μεγαλύτεροι, αλλά το ίδιο και οι προοπτικές επιτυχίας. Ακόμα και σε περίπτωση αποτυχίας, είναι απίθανο η Τουρκία υπό τον Ερντογάν να είναι σε θέση να σφυρηλατήσει κάτι περισσότερο από τις ρηχές, παροδικές και συναλλακτικές σχέσεις που διατηρεί επί του παρόντος με χώρες όπως το Ιράν και η Ρωσία.

Και για τη Δύση, οι αρνητικές συνέπειες της αποτυχίας να στραφεί η Τουρκία από την τρέχουσα πορεία της, δεν θα είναι λιγότερο ευχάριστες, από εκείνες που θα συνοδεύουν την αντίδραση σε οποιαδήποτε δράση. Και τα δύο οδηγούν περίπου στον ίδιο προορισμό, αν και με διαφορετικές ταχύτητες. Έτσι, οι κίνδυνοι που συνδέονται με μια σκληρή στάση μπορεί να αντισταθμιστούν από την υψηλότερη πιθανότητα επιτυχίας.

Φαίνεται παρόλα αυτά ότι η Δύση, αν κάνει κάτι πέρα από τις εφησυχαστικές της αντιλήψεις για τις σχέσεις με την Τουρκία περί επιστροφής στην ομαλότητα από μόνες τους, θα περιοριστεί σε δειλά μέτρα. Η επιθυμία της Δύσης να εκτρέψει την Τουρκία από την τρέχουσα πορεία της δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Αλλά η συνοχή της και, πάνω απ 'όλα, η αποφασιστικότητά της να ανεχτεί σημαντικό δικό της κόστος είναι ένα άλλο θέμα.

Ο Ερντογάν, όπως έκανε και στο παρελθόν, θα στροβιλιστεί γύρω από οποιεσδήποτε αδύναμες ενέργειες. Στην πραγματικότητα, τέτοια μέτρα θα του επιτρέψουν να παίξει στο προσκήνιο, παρουσιάζοντας την Τουρκία ως θύμα για άλλη μια φορά, ενώ θα βιώνει μία μικρή μόνο δυσκολία. Έν τω μεταξύ, η Τουρκία θα συνεχίσει να τρώει τα σωθικά της, από μέσα προς τα έξω. Είναι αυτό προς το συμφέρον της Δύσης;

https://washingtonhattius.com/2017/09/30/western-relations-turkey-time-consequential-learning/