Πως ο Ταγίπ Ερντογάν καθόρισε τα βασικά κλειδιά της λύσης

Οικοδομούν οδηγό διαπραγμάτευσης με παρέμβαση Γκουτέρες 

Γιάννος Χαραλαμπίδης

ΜΕ ΕΚ ΠΕΡΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΕΔΡΙΑ ΥΠΟ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ, ΔΡΑΣΤΙΚΗ ΜΕΙΩΣΗ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕ ΑΓΚΑΘΙ ΤΙΣ ΤΕΣΣΕΡΕΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ

·     Τι υποσχέθηκε ο Έιντε στις Βρυξέλλες για τις τέσσερις βασικές ελευθερίες 

·     Η αποχώρηση του τουρκικού στρατού και πώς αποτρέπεται η τουρκική απειλή 

·     Ποιος, πώς και γιατί μπορεί να εγγυηθεί την εφαρμογή της λύσης 

Το Crans Montana είναι άλλος ένας σταθμός στο Κυπριακό, ο οποίος επιβεβαιώνει την τουρκική αναθεωρητική πολιτική. Στο διπλωματικό παρασκήνιο, ο Τούρκος Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν διαβίβασε μέσω συνεργατών του ότι είναι «γνωστές  οι τουρκικές θέσεις για την ασφάλεια», καθώς και ότι τόσο η εκ περιτροπής προεδρία όσο και το θέμα της παραχώρησης των τεσσάρων βασικών ελευθέριων προς τους Τούρκους πολίτες συνιστούν κλειδιά της λύσης.
Οι Βρυξέλλες έχουν πληροφορηθεί ότι, μετά την παρέμβαση του Γ.Γ. του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, η εκ περιτροπής προεδρία αφήνεται να συζητηθεί ή ακόμη και να δοθεί υπό προϋποθέσεις, εφόσον δηλαδή η Τουρκία συναινέσει στον μηχανισμό για την επιτήρηση της λύσης και στη δραστική μείωση των στρατευμάτων με την εφαρμογή  της λύσης. Αυτό είναι ένα πρώτο βήμα  για την οικοδόμηση ενός οδηγού διαπραγμάτευσης, μετά την εμπλοκή των πρώτων ημερών, ώστε να συνεχιστεί η διαδικασία. Ο οδηγός διαπραγμάτευσης, που θα περιλάβει και άλλες πτυχές της ασφάλειας στις οποίες υπάρχουν συγκλίσεις, επιχειρείται να οικοδομηθεί κατά τρόπο δεσμευτικό για τη συνέχεια και για τον επόμενο Πρόεδρο, εάν δεν υπάρξει λύση ώς τον Νοέμβριο, όπως είχε ενημερώσει ο κ. Έιντε την Ε.Ε. ότι θα μπορούσε να συμβεί, καθώς και εάν δεν επανεκλεγεί στο προεδρικό αξίωμα ο Νίκος Αναστασιάδης.       

Οι πιέσεις και οι υποσχέσεις 

Όσα συνέβησαν στο Crans Montana δεν ανταποκρίνονται στα όσα ο Ειδικός Σύμβουλος του Γ.Γ. του ΟΗΕ Έσπεν Μπαρθ Έιντε προσδοκούσε και υπολόγιζε ότι θα συμβούν. Όπως διπλωματικές πηγές αναφέρουν, ο κ. Έιντε είχε υποσχεθεί προς τις Βρυξέλλες ότι θα ασκήσει πιέσεις  επί της ελληνοκυπριακής πλευράς για το θέμα της παραχώρησης των τεσσάρων βασικών ελευθεριών προς Τούρκους πολίτες, χωρίς, όμως, αποτέλεσμα. Η λογική του Ειδικού Συμβούλου του Γ.Γ. του ΟΗΕ ήταν να γίνει υποχώρηση από τη Λευκωσία και την Αθήνα τόσο επί του θέματος των τεσσάρων βασικών ελευθεριών όσο και επί της εκ περιτροπής προεδρίας, για να μπορεί να στραφεί προς την Τουρκία προκειμένου να εισπράξει μια θετικότερη στάση από την Άγκυρα επί του θέματος της ασφάλειας.

Φαίνεται, όμως, ότι ούτως ή άλλως οι Αμερικανοί γνώριζαν, αφού είχαν επαφές με την Άγκυρα, και δη με συνεργάτες του Τούρκου Προέδρου, ότι ο κ. Ερντογάν δεν ήταν διατεθειμένος να προχωρήσει σε ουσιαστικές υποχωρήσεις. Εξ ου και η δήλωση του Υπουργού Εξωτερικών του, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, ότι οι Έλληνες θα πρέπει «να ξυπνήσουν από το όνειρο», δηλαδή αυτό της πλήρους αποχώρησης των τουρκικών στρατευμάτων και εγγυήσεων.           

Το παιχνίδι με τις βασικές ελευθερίες 

Από το Crans Montana, εκτός της προσπάθειας οικοδόμησης ενός δεσμευτικού διαπραγματευτικού χάρτη, προκύπτουν τα ακόλουθα: 1. Η Τουρκία θέλει αναθεώρηση και όχι κατάργηση των Συνθηκών Εγγυήσεων. 2. Θέλει να είναι μέρος της επιτήρησης της λύσης. Αυτό προφανώς είναι που τίθεται ως αντάλλαγμα για την εκ περιτροπής προεδρία. 3. Δεν αναφέρεται σε πλήρη αλλά σε σημαντική αποχώρηση στρατευμάτων επί τη βάσει χρονοδιαγραμμάτων. 4. Δεν επιδιώκει πλέον καν την ομοσπονδία ή τη συνομοσπονδία. Αυτές τις έχει ήδη πετύχει μέσω των συνομιλιών. 

Τώρα εγείρει το ζήτημα της παραχώρησης των τεσσάρων βασικών ελευθεριών σε Τούρκους πολίτες σε δυο επίπεδα. Στο θέμα της ασφάλειας, με τη μορφή της ισορροπίας αριθμού Ελλαδιτών και Τούρκων και σε επίπεδο θεσμικό, μέσω συμφωνίας που θα σφραγιστεί από την Ε.Ε. Ο Οζντίλ Ναμί είχε θέσει το εν λόγω θέμα στις Βρυξέλλες από το φθινόπωρο.  Μερίδα τεχνοκρατών είχαν διατυπώσει την άποψη ότι το μέτρο αυτό θα ήταν δυνατό να ισχύσει για κάποιο χρονικό διάστημα και δη εφόσον η Κύπρος δεν είναι στη ζώνη του Σένγκεν το μέτρο αυτό για τους Τούρκους πολίτες είναι σε τοπικό επίπεδο, οπότε δεν θα ήταν πρόβλημα για την υπόλοιπη Ευρώπη. Και αυτό διότι οι Τούρκοι πολίτες δεν θα μπορούσαν να μεταβούν μέσω Κύπρου, απευθείας στις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. Θέση η οποία προωθήθηκε από τον κ. Έιντε και την  Άγκυρα. Ότι, δηλαδή, το μέτρο αυτό θα μπορούσε να ισχύσει σε τοπικό επίπεδο. 

Ορθώς ο Πρόεδρος Αναστασιάδης έθεσε το ζήτημα αυτό ως πρόβλημα ολόκληρης της Ε.Ε., που αν εφαρμοστεί στην Κύπρο, θα δημιουργήσει προηγούμενο.

Τόσο η Κυβέρνηση όσο και η αντιπολίτευση θεωρούν ότι η τουρκική αξίωση συνιστά φόρμουλα που θα νομιμοποιεί τον εποικισμό και νέα ρεύματα που θα προκύψουν μετά τη λύση και θα έχουν ως αποτέλεσμα την αλλαγή της πληθυσμιακής αναλογίας του νησιού και στον εκτουρκισμό του. Όντως, το ζήτημα έχει σχέση με την ασφάλεια και μάλιστα σε δυο επίπεδα: Α. Το ένα  αφορά στον Ελληνισμό και στην επιβίωσή του. Β. Το άλλο αφορά στο ίδιο το πολιτειακό σύστημα, που θα προκύψει από τη λύση και τη βιωσιμότητά του.

Όπως οι δυο σχετικές με τον εποικισμό Εκθέσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης των Κουκό και Λάακσον αναφέρουν, οι έποικοι είναι ξένο σώμα και ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια της λύσης διότι, όπως τονίζεται, θα είναι δυνατή η χρήση τους από την Τουρκία για μελλοντικές συνταγματικές αλλαγές. Συνεπώς, η απειλή δεν προέρχεται μόνο από τα συμβατικά όπλα αλλά και από έναν ξένο πληθυσμό, που χρησιμοποιείται ως στρατηγικό εργαλείο κατάληψης της Κύπρου. Η Ε.Ε. ως τέτοια, σε πολιτικό επίπεδο, στηρίζει τη θέση Αναστασιάδη ότι το θέμα των τεσσάρων βασικών ελευθεριών  μπορεί να δημιουργήσει προηγούμενο, αλλά δεν θα πει όχι στην υιοθέτηση ενός τέτοιου μέτρου εφόσον θα ισχύσει μόνο στην Κύπρο και θα... διευκολύνει τη λύση.     

Η αποχώρηση του στρατού  

Πέραν των ανωτέρω, η Τουρκία συνδέει με τον πιο εμφανή τρόπο την εκ περιτροπής προεδρία με το θέμα της ασφάλειας, χωρίς όμως να υπαναχωρεί από τις πάγιες θέσεις της. Ο στόχος της είναι διπλός: Πρώτον, ο εξωτερικός, στρατιωτικός, γεωπολιτικός και γεωστρατηγικός έλεγχος της Κύπρου και, δεύτερον, ο συνταγματικός και πολιτειακός έλεγχος.

Η εκ περιτροπής προεδρία συμβολίζει την πολιτειακή και συνταγματική διχοτόμηση, η οποία επεκτείνεται και στην κυριαρχία, εφόσον είναι συμφυής με τις εκτελεστικές εξουσίες του νέου πολιτειακού συστήματος. Εάν εισέλθουμε και σε λοιπές πτυχές του προβλήματος, που έχουν ήδη συμφωνηθεί, θα γίνει αντιληπτό ότι ακόμη και αν φτάσουν οι δυο πλευρές σε λύση, αυτή δεν θα μπορεί να είναι βιώσιμη, παρά μόνο εάν υπάρξει έλεγχος από την Τουρκία. Διότι, εάν υπάρχει διαφορά σε ένα θέμα το οποίο θεωρείται σημαντικό για την Άγκυρα, υπάρχει κανείς που εκτιμά ότι εάν δεν στηρίξουμε ό,τι η τουρκική πλευρά θέλει, δεν θα προκύψει πολιτειακή κρίση; Ακόμη και αν η Τουρκία πει «εγώ αποσύρω τα στρατεύματά μου από την Κύπρο», σημαίνει άραγε ότι έχει τερματιστεί η σε βάρος μας απειλή; Επειδή δηλαδή η Άγκυρα δεν έχει στρατό στη Θράκη, δεν απειλεί την Ελλάδα στο Αιγαίο; Η γεωγραφική εγγύτητα είναι τέτοια που η Τουρκία δεν χρειάζεται  να έχει στρατό στην Κύπρο για να την ελέγχει, ειδικώς όταν θα έχει την εκ περιτροπής προεδρία και τη μία τουρκική ψήφο ως προϋπόθεση λήψης αποφάσεων. Δηλαδή το βέτο με άλλο όνομα. Η Άγκυρα επιμένει στην παρουσία τουρκικού στρατού για λόγους γοήτρου, επειδή μας θεωρεί δικό της τσιφλίκι και επειδή ο Πρόεδρος Ερντογάν δεν πρόκειται να επιτρέψει σε κανέναν στο εσωτερικό της χώρας του να πλήξει την αξιοπιστία του και να τον αποκαλέσει ακόμη και προδότη, όταν μάλιστα το 2019 θα διενεργηθούν εκλογές. Άλλωστε, και αν δεν αποσύρει τον στρατό της από την Κύπρο και αν δεν επιλυθεί το Κυπριακό, τι κόστος θα έχει; Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι θα έχει κόστος, αφού δεν θα συμμετάσχει στην εκμετάλλευση του κυπριακού φυσικού αερίου είτε με αγωγό προς τα τουρκικά παράλιά της  είτε άλλως πως. Ο Ερντογάν έχει την εξής θέση: Χωρίς λύση, την οποία θα καθορίζει ο ίδιος, δεν θα επιτρέψει την εκμετάλλευση του κυπριακού φυσικού αερίου. Εάν αυτό θα συμβεί, είναι κάτι που θα το δείξει ο χρόνος.  

Μηχανισμός μέσω ΝΑΤΟ  

Όταν διαπραγματεύεσαι, πρέπει να μάθεις να σκέφτεσαι όπως και ο αντίπαλός σου. Γιατί το λέμε αυτό; Διότι υπήρξαν φωνές, από το ΑΚΕΛ, πριν από αυτόν τον κύκλο συνομιλιών και από κάποιους άλλους, στο Crans Montana, την Πέμπτη το πρωί, ότι θα πρέπει να δοθεί η εκ περιτροπής προεδρία για να έρθει σε δύσκολη θέση η Τουρκία. Σε καμιά δύσκολη θέση δεν θα έρθει η Άγκυρα, για τους εξής λόγους: Πρώτον, δεν θα υποχωρήσει, παρά μόνο θα ζητήσει και άλλα. Δεύτερο, ακόμη και αν υποχωρήσει, η τουρκική απειλή θα συνεχίσει να υπάρχει εφόσον η Κύπρος δεν θα έχει αποτρεπτική δύναμη. Και εδώ είναι που εμπίπτει η πρακτική πτυχή της ασφάλειας και του μηχανισμού εφαρμογής λύσης. 

Η  Άγκυρα έχει βάλει μπροστά τον κ. Ακιντζί για το θέμα της ασφάλειας και των εγγυήσεων. Ο κατοχικός ηγέτης έχει πει στις συνομιλίες ότι δεν εμπιστεύεται ούτε την Ε.Ε. ούτε κανέναν άλλο, εκτός από την Τουρκία. Και εδώ είναι που πρακτικά και στρατηγικά η Κυβέρνηση θα έπρεπε να θέσει στο τραπέζι το θέμα του ΝΑΤΟ στην εξής βάση: 1. Ένταξη της Κύπρου στο ΝΑΤΟ με τη λύση. 2. ΝΑΤΟϊκή Βάση και δύναμη, η οποία κατόπιν εντολής του Συμβουλίου Ασφαλείας θα επιβλέπει την εφαρμογή της λύσης χωρίς τη συμμετοχή ελληνικών, τουρκικών και βρετανικών στρατευμάτων σε αυτήν. Κάτω από  αυτές τις συνθήκες, δεν χρειάζεται ούτε Σύμφωνο Φιλίας, ούτε αμφιβολίες κατά πόσον η δύναμη του ΝΑΤΟ θα μπορεί να ελέγξει την εφαρμογή της λύσης. Έτσι, επιλύεται και το πρόβλημα της ανασφάλειας που αισθάνονται οι Τουρκοκύπριοι και της Άγκυρας, η οποία θεωρεί επί  μακρόν ότι μπορεί να απειληθεί από την Κύπρο με την παρουσία π.χ. ελληνικού στρατού. Είναι μια θέση την οποία έχουμε αναλύσει πολλάκις και στην οποία θα επιμένουμε για να εμπεδωθεί. Αυτή είναι η πρόταση που θα φέρει σε δύσκολη θέση την Τουρκία και θα φανερώσει την αλήθεια. Ότι, δηλαδή, δεν είναι λύση δημοκρατική που θέλει αλλά τον πλήρη έλεγχο της Κύπρου με τη σφραγίδα του ΟΗΕ και της Ε.Ε. Ταυτοχρόνως, θα φανερωθεί και μια άλλη αλήθεια. Ότι, δηλαδή, μια ολόκληρη πολιτική ηγεσία από αριστερά μέχρι δεξιά δεν μπορούσε να διαχειριστεί με ευελιξία και ρεαλισμό το Κυπριακό. Θα σπάσουν οι μύθοι και θα αποκαλυφθεί ότι υπάρχει, όταν θέλουμε, και σχέδιο Β και Γ. Και ότι η Τουρκία δεν είναι ανίκητη... 

*Δρ Διεθνών Σχέσεων

Σημερινή