Από τον Χάρι Τρούμαν στον Ντόναλτ Τράμπ: Ο μύθος της νατοϊκής αλληλεγγύης

FILE PHOTO. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλτ Τραμπ. ΚΥΠΕ/ EPA/ Alex Wong

Του Μάριου Ευρυβιάδη
«Ένας για όλους και όλοι για ένα». Από την ίδρυση του ΝΑΤΟ, με τη Συνθήκη της Ουάσινγκτον το 1949, ο άξονας αξιοπιστίας και αλληλεγγύης της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας υπήρξε το παραπάνω σλόγκαν, το οποίο εντοπίζεται στο Άρθρο 5 του καταστατικού της.

Ωστόσο, από ό,τι διαβάζουμε, στη διάρκεια της επίσκεψής του στην Ευρώπη και τη συμμετοχή του στη συνάντηση κορυφής του ΝΑΤΟ στις 25 Μαΐου, ο Πρόεδρος Τράμπ αρνήθηκε  να επαναλάβει την υποστήριξη των ΗΠΑ για το «Ένας για όλους και όλους για ένα» σλόγκαν του ΝΑΤΟ. Για την άρνησή του αυτή ο Αμερικανός Πρόεδρος επικρίθηκε και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

Ο Πρόεδρος Τραμπ έχει απόλυτο δίκιο. Παρά το γεγονός πως η επίκληση του Άρθρου 5 γίνεται κατά κόρον, πουθενά μέσα στο άρθρο δεν υπάρχει η οποιαδήποτε δέσμευση για συλλογική ασφάλεια. Η περιβόητη ρήτρα συλλογικής ασφάλειας είναι ένας προπαγανδιστικός μύθος που σημαίνει πολλά και αποσκοπεί σε άλλα τόσα, όχι όμως και στη συλλογική ασφάλεια των μελών του την οποία επικαλείται. Στο τέλος της μέρας το κάθε μέλος μπορεί και να παραμείνει μόνο του. 

Το ΝΑΤΟ, ποτέ δεν υπήρξε στρατιωτική συμμαχία, κακώς αναφέρεται κατά κόρον ως τέτοια και είναι σημαντικό αυτό να είναι κατανοητό. Τέτοιες συμμαχίες με ρήτρες πολέμου, όπως υπονοείται από το περιβόητο σλόγκαν, δεν υφίστανται στη μετά τον Β´Παγκόσμιο Πόλεμο εποχή. Ο πόλεμος για την επίλυση διαφορών είναι παράνομος βάσει του καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ.

Το ΝΑΤΟ είναι ένας Διακρατικός (Intergovernmental Organization) πολιτικός Οργανισμός, ο οποίος αντλεί τη διεθνή του νομιμότητα στο πλαίσιο του Κεφαλαίου 7 (Άθρο 43 παρα. 3) του ΟΗΕ. Ως πολιτικός οργανισμός λειτουργεί στη βάση της ισοτιμίας. Όλα του τα μέλη έχουν δικαίωμα αρνησικυρίας επί των αποφάσεών του. Είναι για τον λόγο αυτό που οι επικεφαλής σε συναντήσεις του ΝΑΤΟ δεν είναι στρατιωτικοί αλλά πολιτικοί – Πρόεδροι, Πρωθυπουργοί ή υπουργοί Εξωτερικών.

Συνεπώς κανένα μέλος του ΝΑΤΟ δεν δεσμεύεται να συνδράμει κάποιο άλλο που επικαλείται το Άρθρο 5, απαιτώντας στρατιωτική συνδρομή σε περίπτωση χρήσης βίας εναντίον του. Μπορεί, βέβαια, να προσφέρει όλων των μορφών «αλληλεγγύης»,  εφόσον, αξιολογώντας το συμφέρον του, αποφασίσει πως αυτό απαιτούν οι περιστάσεις, όπως π.χ. σε περίπτωση αυτοάμυνας- κάτι που επιτρέπεται από τον ΟΗΕ. Όχι όμως επειδή υποχρεώνεται από το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ.

Η εσκεμμένη άρνηση του Τραμπ να οπισθογραφήσει το σλόγκαν παραπέμπει σε μια μακρά παράδοση των ΗΠΑ (που μαθαίνει ο κάθε πρωτοετής που διδάσκεται τις αρχές της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής) να αποφεύγουν διεθνείς δεσμεύσεις και να δρουν με μονομερισμό σε ζητήματα που θεωρούν πως άπτονται των ζωτικών τους συμφερόντων.

Υπάρχει μια καταπληκτική και απόλυτα ενημερωτική συζήτηση σε Ακροάσεις του Κονγκρέσου το 1949, όταν υπήρξε έντονη συζήτηση κατά πόσο η Αμερική έπρεπε να ενταχτεί στο ΝΑΤΟ. Ο λαός ήθελε την απόσυρση όλων των αμερικανικών στρατευμάτων από την Ευρώπη και δεν ήθελε να ακούσει τίποτα για παραμονή τους και τη συμμετοχή τους και σε «συμμαχίες» τύπου ΝΑΤΟ. Η θέση αυτή εύρισκε μεγάλη ανταπόκριση στο Κογκρέσο.

Ωστόσο, άλλα επεδίωκε η κυβέρνηση Τρούμαν και η αμερικανική ευρωατλαντική ελίτ με επικεφαλής τον ΥΠΕΞ Ντιν Άτσεσον, που ουσιαστικά «παραπλάνησε» το Κονγκρέσο για να υποστηρίξει τη θέση της.

Όταν μέλη του Κονκρέσου, σε συζήτηση, υπέδειξαν σε Αμερικανούς αξιωματούχους πως το ΝΑΤΟ δεν ήταν παρά μια στρατιωτική συμμαχία που δέσμευε τις ΗΠΑ να συνδράμουν, στρατιωτικά, μέλη του που πιθανόν να δεχτούν επίθεση από τη Σοβιετική Ένωση, η συζήτηση πήρε «σουρρεαλιστικές» διαστάσεις. Οι Αμερικάνοι αξιωματούχοι προσπαθούσαν να πείσουν, α) πως το ΝΑΤΟ δεν ήταν στρατιωτική συμμαχία αλλά ένας Διεθνής/Διακρατικός Οργανισμός που λειτουργούσε στο πλαίσιο του ΟΗΕ, β) πως οι ΗΠΑ δεν δεσμεύονταν να συνδράμουν κανένα μέλος του ΝΑΤΟ που δέχεται επίθεση, και γ) πως η όποια απόφαση για τυχόν συνδρομή θα λαμβάνεται με βάση τους συνταγματικούς θεσμούς των ΗΠΑ!

Μάλιστα σε μια απάντησή τους οι αμερικάνοι αξιωματούχοι δήλωσαν πως ανάλογα με τα συμφέροντά τους θα μπορούσαν είτε να συνδράμουν είτε να αποστείλουν μια καρτ ποστάλ στο κράτος που ζητούσε τη βοήθεια των ΗΠΑ, ευχόμενοι… καλή τύχη! Αυτό ας το έχουν υπόψη κρατίδια στην Ανατολική Ευρώπη όπως η Σλοβενία, η Λιθουανία κ.λπ.

Εργαλείο ελέγχου

Το ΝΑΤΟ δημιουργήθηκε, υφίσταται και λειτουργεί ως το κατ’ εξοχήν εργαλείο ελέγχου του ευρωατλαντικού χώρου από τις ΗΠΑ. Γι’αυτό και δεν καταλύθηκε με τον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου. Και ο μύθος της αλληλεγγύης λειτουργεί ως συγκολλητικός παράγοντας  που διευκολύνει αυτό τον έλεγχο.

Υστερόγραφο: Η απόλυτη ειρωνεία είναι πως η μοναδική περίπτωση που έγινε επίκληση του Άρθρου 5 ήταν το 2001 μετά την επίθεση εναντίον των Δίδυμων Πύργων. Όλα τα Νατοϊκά μέλη έτρεξαν να συνδράμουν τις ΗΠΑ. Η κίνηση ήταν πολιτικα ορθή, αλλά οι ΗΠΑ δεν είχαν καμιά ανάγκη. Αντίθετα, όλες τους οι αποφάσεις μετά-Αφγανιστάν, Ιράκ, κ.λπ. λήφθηκαν μονομερώς!

Τι λέει το άρθρο 5

Συγκεκριμένα το Άρθρο 5 λέει τα εξής: «Τα Συμβαλλόμενα Μέρη συμφωνούν ότι ένοπλος επίθεση εναντίον ενός ή περισσοτέρων εξ αυτών θα θεωρηθεί επίθεση εναντίον όλων και συνεπώς συμφωνούν ότι σε περίπτωση μιας τέτοιας επίθεσης το κάθε μέλος, εξασκώντας το δικαίωμα αυτοάμυνας που αναγνωρίζεται από το άθρο 51 της Χάρτας των Ηνωμένων Εθνών, θα συνδράμει αυτούς που υφίστανται επίθεση, ένα ή όλους, με την άμεση λήψη τόσο ατομικά όσο και κατόπιν συμφωνίας, εκείνων των μέτρων τα οποία θεωρεί αναγκαία, περιλαμβανομένης της χρήσης βίας για την αποκατάσταση και διατήρηση της ασφάλειας της περιοχής του Βορείου Ατλαντικού.

Κάθε τέτοια ένοπλος επίθεση καθώς και κάθε μέτρο που λαμβάνεται ως συνέπειά της θα τίθενται αμέσως σε γνώση του Συμβουλίου Ασφαλείας. Τα μέτρα αυτά θα λήξουν όταν το Συμβούλιο Ασφαλείας θα έχει λάβει τα αναγκαία μέτρα προς αποκατάσταση και διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας».

*Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων

apopseis.com