Πότε θα τελειώσει επιτέλους η κρίση;

Γιώργος Κωνσταντινίδης*
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, αναρωτιόμαστε ως κοινωνία εάν οδεύουμε προς το τέλος της κρίσης, εάν έχουμε «πιάσει πάτο» και θα αρχίσει να φαίνεται φως στην άκρη του σκοτεινού τούνελ που βρίσκεται η ελληνική οικονομία. Το ερώτημα είναι πολύ δύσκολο να απαντηθεί, αλλά θα επιχειρήσω μια όσο το δυνατό πιο αντικειμενική προσέγγισή του.

Ιστορικές επιχειρήσεις όπως η ΒΙΑΜΑΞ, η ΧΡΩΠΕΙ, η ΙΖΟΛΑ, η Πειραϊκή Πατραϊκή, η Pirelli πριν δεκαετίες και πιο πρόσφατα η Φίλκεραμ - Johnson, η Χαρτοποιία Θράκης (Diana), η Καπνοβιομηχανία Γεωργιάδης, η Sprider Stores, η Ατλάντικ Σούπερ Μάρκετ, η Nutriart (πρώην Κατσέλης), η ΒΙΣ, η ΙΜΑΣ, η Hellenic Steel, η Πυρσός, η Ηλεκτρονική κ.ά. διέκοψαν τη λειτουργία τους ή πτώχευσαν, επιτείνοντας την αποβιομηχάνιση. Μεγάλοι εργοδότες όπως η ΦΑΓΕ ανακοινώνουν το κλείσιμο εργοστασίων τους στην Ελλάδα. Το κλείσιμο του ιστορικού ξενοδοχείου της Κηφισιάς «Πεντελικόν» και η εγκατάλειψη των θέσεων εργασίας που επήλθε, καθώς και ο πλειστηριασμός στο οποίο οδηγήθηκε το Athens Ledra, πρόσθεσαν «σελίδες στο παρακμιακό τοπίο» της ανασφαλούς πραγματικότητας που βιώνουμε.
Ο όμιλος Μαρινόπουλου, που συνιστά τη μεγαλύτερη αλυσίδα λιανικού εμπορίου στην Ελλάδα, απασχολεί συνολικά 13000 εργαζόμενους και έχει χρέη της τάξης των 1,3 δισεκ. ευρώ. Τέθηκε σε καθεστώς προσωρινής προστασίας. Η κατάρρευσή του πιθανόν να πλήξει κάποιους Έλληνες προμηθευτές και παραγωγούς με τους οποίους συνεργάζεται εμπορικά. Αν επιβεβαιωθούν οι φήμες για νέα «κανόνια» στη χειμαζόμενη αγορά, όπως της Jetoil, τότε το ποσοστό του 25% της επίσημης ανεργίας θα εκτιναχθεί με απρόβλεπτες κοινωνικές συνέπειες…
Η τρέχουσα κρίση, που επιδεινώθηκε με την επιβολή περιορισμών στη διακίνηση κεφαλαίων (capital controls), ανατρέπει εργασιακά και κοινωνικά δεδομένα δεκαετιών. Οι φορολογικές υποχρεώσεις αυξάνονται, ενώ η φοροδοτική μας ικανότητα εξανεμίζεται. Η αγορά ασφυκτιά. Οι επίσημες προβλέψεις για νέα λουκέτα στην αγορά είναι ανησυχητικές. Η ζωή μας αλλάζει και η καθημερινότητα για το μέσο Έλληνα γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη… Περίπου 500.000 νέοι συνάνθρωποί μας εγκατέλειψαν την Ελλάδα για να αναζητήσουν επαγγελματική αποκατάσταση στο εξωτερικό, κυρίως στην Ευρώπη, αλλά και σε λοιπές χώρες, π.χ. αραβικά κράτη, ΗΠΑ, Αυστραλία κτλ. Η ακατάπαυστη φορολογία φυσικών και νομικών προσώπων, η απουσία μακροχρόνιου στρατηγικού σχεδιασμού για την οικονομία και την ανάπτυξη, η έλλειψη επενδυτικών και φορολογικών κινήτρων για άμεσες ξένες επενδύσεις, η αφόρητη πίεση που ασκείται στον ιδιωτικό τομέα, η αρνητική ψυχολογία που γιγαντώνεται, έχουν μια κοινή συνισταμένη: την αποτελμάτωση της ιδιωτικής κατανάλωσης, τη δραστική μείωση του κύκλου εργασιών ακόμη και εισηγμένων εταιρειών και συνακόλουθα λουκέτα και απολύσεις. Ο φαύλος κύκλος, το αρνητικό αυτό σπιράλ της οικονομίας συνεχίζει απτόητα το καταστροφικό του έργο…
 Η ρευστότητα αποτελεί το μεγάλο ζητούμενο στην ελληνική αγορά. Οι πιστώσεις έχουν παγώσει, τα χρέη συσσωρεύονται, η συρρίκνωση της ζήτησης οξύνει τα χρηματοδοτικά προβλήματα των επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα επενδυτικά σχέδια να καθηλώνονται, ενώ τα γραφειοκρατικά γρανάζια δε συνδράμουν ώστε να ξεμπλοκάρουν ταχύτατα χρονοβόρες και δαπανηρές διαδικασίες, που θα ενεργοποιήσουν επενδυτικές πρωτοβουλίες, οι οποίες θα λειτουργήσουν ως ανάχωμα στον οικονομικό κατήφορο. Χάνεται πολύτιμος χρόνος, επικρατεί αβεβαιότητα σε όλους τους κλάδους και η ανταγωνιστικότητα βάλλεται αδυσώπητα.
Προβλέψεις στην οικονομία γίνονται με βάση τα ισχύοντα δεδομένα. Σήμερα, οι τράπεζες έχουν κλείσει τις στρόφιγγες των δανείων και με εξαίρεση ορισμένα, περιορισμένου προϋπολογισμού προγράμματα του ΕΣΠΑ (2014 - 2020), η παρεχόμενη ρευστότητα στους επιχειρηματίες κρίνεται ιδιαίτερα ελλιπής. Η Citigroup σε έκθεσή της (Global Economic Outlook and Strategy) εκτίμησε ότι η ύφεση θα αγγίξει το 1.2% το 2016, το 3.1% το 2017 και το 7% (!) το 2018, ενώ η 2η αξιολόγηση θα καθυστερήσει. Οι συνέπειες του Brexit δεν έχουν γίνει πλήρως αντιληπτές. Αν δεν αλλάξει πορεία πλεύσης η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο γερμανογαλλικός άξονας δε χαλαρώσει τη σκληρή δημοσιονομική πειθαρχία στα κράτη – μέλη της, τότε ελλοχεύει ο κίνδυνος το Brexit να επαναφέρει στην επιφάνεια τα σενάρια για το Grexit. Η ευάλωτη ελληνική οικονομία δε θα αντέξει εκ νέου τόσο σοβαρούς κλυδωνισμούς και θα απειλείται με μαζική φυγή κεφαλαίων και χρεοκοπία, χωρίς δικλείδες ασφαλείας, διότι η Ε.Ε. και το τραπεζικό της σύστημα έχουν πλέον θωρακιστεί από ένα ενδεχόμενο Grexit. Το ινστιτούτο Stratfor, με προσβάσεις στις ελίτ των Η.Π.Α., σε ανάλυσή του τονίζει ότι παρά τις προσπάθειες της Ε.Ε. η Ελλάδα θα χρεοκοπήσει και θα αποχωρήσει από την Ευρωζώνη. Βέβαια, τεράστια γεωστρατηγικά και ενεργειακά συμφέροντα κονταροχτυπιούνται στην ευρύτερη περιοχή μας και η Ελλάδα μπορεί, αν και με περιορισμένους βαθμούς ελευθερίας, να παίξει καθοριστικό ρόλο στη διεθνή σκηνή, αρκεί να αξιοποιήσει τα ανταγωνιστικά και συγκριτικά της πλεονεκτήματα, ώστε να αποκομίσει οικονομικά ανταλλάγματα από σημαντικούς διεθνείς «παίκτες» και να ορθοποδήσει η οικονομία της.
Το δεύτερο ζητούμενο για την ελληνική οικονομία παραμένει η ανάπτυξη. Πιστεύω ότι με τη φορολογία των επιχειρήσεων στην Ελλάδα στο 45% και στις γειτονικές χώρες π.χ. Βουλγαρία, Κύπρος, Τουρκία, FYROM, κτλ. στο 10% έως 15% θα ήταν παράλογο να τρέφουμε προσδοκίες ότι σοβαροί επιχειρηματίες θα επιλέξουν την Ελλάδα για επενδύσεις που θα δημιουργήσουν μόνιμες θέσεις απασχόλησης, οι οποίες θα αποτελέσουν το προσφορότερο "κοινωνικό μέρισμα" για την ελληνική κοινωνία. Κατά την γνώμη μου η ανεργία συνιστά το δεύτερο μεγαλύτερο πρόβλημα για την Ελλάδα σήμερα μετά από αυτό της διαφοροποίησης του παραγωγικού προτύπου που χρειάζεται επειγόντως να δρομολογηθεί. Απαιτείται να ενισχυθεί η παραγωγική βάση και ικανότητα της χώρας, η βιομηχανική παραγωγή, να τονωθεί η εξωστρέφεια των ελληνικών εταιρειών (όπως έχω αναφέρει στο προηγούμενο άρθρο μου από αυτήν τη στήλη), η καινοτομία, οι νεοφυείς εταιρείες (start-ups) και να περιοριστεί δραστικά η γραφειοκρατία και τα μικροκομματικά συμφέροντα που αγκυλώνουν τα επιχειρηματικά σχέδια. Αν δοθούν επενδυτικά και φορολογικά κίνητρα μακροπρόθεσμου στρατηγικού χαρακτήρα στις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην ημεδαπή, θα στηριχθεί η επιχειρηματικότητα και οι όποιες επενδύσεις δε θα αποδειχθούν τελικά φρούδες ελπίδες.
Υπάρχει όμως ισχυρή πολιτική και οικονομική ηγεσία για να λάβει το ταχύτερο δυνατό ρηξικέλευθες αποφάσεις, με γνώμονα το εθνικό συμφέρον, που θα απεγκλωβίσουν τους επιχειρηματίες και τους εργαζόμενους από το οικονομικό αδιέξοδο στο οποίο με μαθηματική ακρίβεια οδηγούνται και θα εμφυσήσουν στα πλατιά κοινωνικά στρώματα και στις δημιουργικές δυνάμεις του τόπου πραγματική ΕΛΠΙΔΑ και ΟΡΑΜΑ για το μέλλον;

*Γιώργος Κωνσταντινίδης, οικονομολόγος, Διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου, συγγραφέας του βιβλίου “Συσσώρευση Κεφαλαίου και Παγκοσμιοποίηση στην Τουρκία Διαχρονικά”, εκδόσεις Παπαζήση, 2009.