Το Ισραήλ πρωτοπορεί στην αφαλάτωση - Η Ελλάδα μας;

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΙΑΛΙΟΣ

Η μονάδα αφαλάτωσης λειτουργεί από το 2013 σε απόσταση 2,5 χλμ. από την ακτή. Η άντληση γίνεται με πολύ χαμηλή πίεση, ώστε να μη «ρουφά» ψάρια ή άλλα είδη.
IΣΡΑΗΛ - ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Περίπου 20 λεπτά νότια του Τελ Αβίβ, σε μια σχεδόν έρημη περιοχή, βρίσκεται ένα μοναδικό εργοστάσιο. Τα αυξημένα μέτρα ασφαλείας, εμφανή σε όλη την περιφραγμένη έκταση, δεν είναι τυχαία ούτε και απροσδόκητα. Εδώ παράγεται το 30% του πόσιμου νερού του Ισραήλ, κάνοντας τη μονάδα αφαλάτωσης του Sorek τη μεγαλύτερη όχι μόνο στη χώρα, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο.

Με δεκαετίες έρευνας και επίμονης δουλειάς, το Ισραήλ έχει καταφέρει να μετατρέψει το οξύ υδατικό του πρόβλημα σε πλεονέκτημα, πρωτοπορώντας σε τομείς όπως η αφαλάτωση και η στάγδην άρδευση. πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα, όπως το Ben Gurion Negev, αλλά και πολλές μικρές και μεγάλες κρατικές και ιδιωτικές εταιρίες επενδύουν συνεχώς στην έρευνα, τελειοποιώντας τις τεχνολογίες, προσφέροντας νέες λύσεις. Στόχος είναι το όνομα της χώρας να είναι συνώνυμο της υψηλής τεχνολογίας γύρω από τη διαχείριση του νερού.

Η μονάδα αφαλάτωσης όπου βρισκόμαστε είναι ίσως το πιο τρανταχτό παράδειγμα. Παράγει 26.000 κυβικά μέτρα νερού την ώρα, 624.000 την ημέρα. Η κλίμακα είναι για τα δικά μας δεδομένα ασύλληπτη, αν αναλογιστεί κανείς ότι οι μεγαλύτερες μονάδες στην Ελλάδα είναι δυναμικότητας 1.000 κυβικών ημερησίως εκάστη. Το Sorek λειτούργησε το 2013 και χτίστηκε από ιδιωτικές εταιρείες μετά διαγωνισμό που διεξήγαγε το κράτος, με κύριο κριτήριο τη χαμηλή τιμή του νερού (μέση τιμή 0,51 ευρώ το κυβικό).

Για μια εγκατάσταση τόσο μεγάλης κλίμακας, οι τεχνολογίες παίζουν κρίσιμο ρόλο σε όλα: από το κόστος έως την αποτελεσματικότητα. Οπως μας εξηγεί ο Jacky Ben-Yaish, ένας από τους τεχνικούς διευθυντές της μονάδας, το Sorek χρησιμοποιεί την τεχνολογία της αντίστροφης ώσμωσης: πρόκειται για την εισαγωγή θαλασσινού νερού υπό υψηλή πίεση μέσα από κυλίνδρους στους οποίους βρίσκονται διαδοχικά στρώματα μεμβρανών. Το μέγεθος παίζει ρόλο: «χρησιμοποιούμε μεμβράνες 16 ιντσών, παράγουν 4,3 φορές περισσότερο νερό από τις συνηθισμένες μεμβράνες», εξηγεί. Πώς λειτουργεί, λοιπόν, το μεγαλύτερο εργοστάσιο αφαλάτωσης του πλανήτη; Η μονάδα κατασκευάστηκε σε απόσταση 2,5 χλμ. από την ακτή. Τρεις μεγάλοι αγωγοί τοποθετήθηκαν (με τη βοήθεια «μετροπόντικα») κάτω από τον βυθό: οι δύο αντλούν 13.000 κυβικά νερού την ώρα, σε απόσταση 2,5 χλμ. από την ακτή και ο τρίτος επιστρέφει στη θάλασσα νερό υψηλό σε αλατότητα, τον λεγόμενο αλμόλοιπο. «Για κάθε 2 κυβικά μέτρα νερού που παίρνουμε από τη θάλασσα επιστρέφουμε 1 κυβικό με αλατότητα 7% αντί για 3,5%», λέει ο κ. Ben-Yaish. «Αν το νερό που παράγεται είναι περισσότερο από όσο καταναλωθεί, τότε οδηγείται στον υπόγειο υδροφορέα για τον εμπλουτισμό του».

Σύμφωνα με τους υπεύθυνους της μονάδας, η άντληση γίνεται με πολύ χαμηλή πίεση, προκειμένου να μη «ρουφά» ψάρια ή άλλα είδη. Η δε ανάμειξη του αλμόλοιπου με το νερό παρακολουθείται, ώστε να βεβαιώνεται ότι δεν επηρεάζει τη θαλάσσια ζωή στην περιοχή. Από το φιλτράρισμα του νερού (πριν από τις μεμβράνες) προκύπτουν καθημερινά 30 τόνοι λάσπης, που οδηγούνται σε ταφή. Το βασικό ζήτημα στη συγκεκριμένη τεχνολογία εκτιμάται ότι είναι το υψηλό ενεργειακό κόστος: σήμερα για την αφαλάτωση ενός κυβικού νερού την ώρα χρειάζονται 3,5-3,6 ΚW. «Η ενέργεια καλύπτει το 50% του κόστους παραγωγής του νερού», εξηγεί ο κ. Ben-Yaish. «Γι’ αυτό η μονάδα λειτουργεί κυρίως τη νύχτα, ειδικά το καλοκαίρι, όταν η τιμή του ρεύματος είναι χαμηλότερη».

Παράλληλα, με τις μεγάλες υποδομές, προχωρά και η έρευνα. Στο πανεπιστήμιο Ben Gurion στην έρημο του Negev, δεκάδες εργαστήρια ασχολούνται με τις τεχνολογίες διαχείρισης νερού. Επισκεπτόμαστε ένα από αυτά: ο καθηγητής Chris Arnush διεξάγει ένα πρωτότυπο πείραμα. Μετέτρεψε έναν κοινό εκτυπωτή σε εκτυπωτή μεμβρανών αφαλάτωσης. «Τυπώνοντας διαφορετικές χημικές ουσίες στη μεμβράνη, της δίνουμε διαφορετικές ιδιότητες», αναφέρει. «Για παράδειγμα, αν αλλάζει το χρώμα της ανάλογα με το PH καταλαβαίνουμε την οξύτητα. Στόχος μας είναι να μπορούμε να εντοπίζουμε διάφορους ρυπαντές από το χρώμα της μεμβράνης, να δημιουργήσουμε ένα είδος προειδοποίησης». Ενας άλλος καθηγητής, ο Roni Kasher, ερευνά τρόπους ώστε να μην «μπλοκάρουν» με τον χρόνο οι πόροι των μεμβρανών αφαλάτωσης ή (βιολογικού) καθαρισμού. «Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε μια επιφάνεια που θα αυτοκαθαρίζεται», εξηγεί. Σε έναν άλλο χώρο, οι φοιτητές έχουν δημιουργήσει μια δική τους μικρή πιλοτική μονάδα αφαλάτωσης ώστε να δοκιμάζουν τις ιδέες τους. Η ανάγκη του Ισραήλ να είναι αυτόνομο μπορεί να εξηγήσει μόνο μέρος αυτής της εντυπωσιακής πορείας.

Ούτε μία σταγόνα χαμένη με τη σωστή άρδευση

«Ο Μωυσής χρειάστηκε 4 χρόνια για να φέρει τους Εβραίους από την Αίγυπτο στο Ισραήλ. Πώς κατάφερε να πείσει τόσους ανθρώπους, που ήταν σκλάβοι, να τον ακολουθήσουν; Εκανε τακτικά θαύματα και ο κόσμος πείστηκε ότι είχε επικοινωνία με τον Θεό. Ενα από αυτά ήταν να βγάλει νερό από έναν βράχο. Δυστυχώς... δεν άφησε την τεχνολογία στις επόμενες γενιές. Επρεπε να την εφεύρουμε ξανά».

Ο Natam Barak είναι εμπορικός διευθυντής της εταιρείας Netafim, ενός ισραηλινού κολοσσού στις τεχνολογίες στάγδην άρδευσης, με εμπορική παρουσία σε 110 χώρες ανά τον κόσμο. Η ιδιαιτερότητα της συγκεκριμένης εταιρείας είναι ότι ξεκίνησε το 1965 από ένα κιμπούτς (Hatzerim), στην έρημο του Negev. «Ο Simcha Blass εφηύρε πριν από 50 χρόνια την ιδέα της στάγδην άρδευσης», εξηγεί. «Στον κήπο του υπήρχε ένα “μαγικό” δέντρο, που ήταν μεγαλύτερο και ωραιότερο από τα άλλα. Ψάχνοντας να καταλάβει το γιατί, βρήκε ότι δίπλα του έσταζε ένας σωλήνας. Ανέπτυξε, λοιπόν, την ιδέα και άρχισε να αναζητεί πεδίο για να την εφαρμόσει, αλλά τον απέρριπταν συνεχώς. Οι πρώτοι που τον δέχθηκαν ήταν το Hatzerim, του έδωσαν την ευκαιρία επειδή δεν είχαν νερό».

Από τότε βέβαια οι τεχνολογίες εξελίσσονται συνεχώς. Οι άνθρωποι της Netafim αναδεικνύουν τον παραλογισμό στη σπατάλη νερού στην άρδευση. «Ο συμβατικός τρόπος ποτίσματος είναι αντιπαραγωγικός. Για παράδειγμα, ποτίζουμε κάθε 1 εβδομάδα, ρίχνοντας πολύ νερό. Οταν η γη γεμίζει με νερό, η έλλειψη οξυγόνου προκαλεί στρες στο φυτό. Στο τέλος της εβδομάδας το φυτό βρίσκεται και πάλι σε κατάσταση στρες, γιατί δεν έχει νερό. Επομένως το φυτό δεν είναι παραγωγικό».

Με τη στάγδην άρδευση, η παροχή νερού ρυθμίζεται ανάλογα με τα βιολογικά στάδια του φυτού, μαζί με το λίπασμα. Ετσι το φυτό «μαθαίνει» να λαμβάνει θρεπτικές ουσίες με σταθερό τρόπο και καταναλώνει λιγότερη ενέργεια. Με τη σωστή άρδευση και λίπανση η παραγωγή μπορεί να αυξηθεί από 15% έως και 200%, υποστηρίζουν. Η δε κατανάλωση νερού μειώνεται κατά 50%, οι ποσότητες λιπασμάτων κατά 30%. Ταυτόχρονα, αποτρέπονται η νιτρορύπανση και η διάβρωση των εδαφών. Η στάγδην άρδευση είναι κατάλληλη για τα περισσότερα είδη καλλιεργειών – ακόμα και τις υδροβόρες, όπως το ρύζι.

Και ποιο καλύτερο παράδειγμα στάγδην άρδευσης κάτω από εξαιρετικά δυσχερείς συνθήκες από... το ίδιο το κιμπούτς Hatzerim. Επισκεπτόμαστε τις τεράστιες φυτείες jojoba μέσα στην –καλλιεργούμενη πλέον– έρημο του Negev: το σύστημα άρδευσης είναι όλο υπόγειο, το χώμα δείχνει επιφανειακά ξερό, αλλά τα φυτά είναι καταπράσινα. Η συλλογή των καρπών γίνεται μηχανικά. Αισθητήρες τοποθετημένοι σε κλαδιά ελέγχουν την υγρασία και με βάση τα δεδομένα ο αγρονόμος αποφασίζει πόσο νερό χρειάζεται. Το νερό έρχεται στην περιοχή με τους γνωστούς στο Ισραήλ μοβ σωλήνες, που σημαίνει ότι προέρχεται από κέντρο επεξεργασίας (αστικών λυμάτων), όπως το 54% του αρδευτικού νερού της χώρας.

«Η γεωργία καταναλώνει το 70% του νερού παγκοσμίως. Το 85% των καλλιεργειών ποτίζεται με τον συμβατικό τρόπο», λέει ο κ. Barak. «Ομως, όταν μια σταγόνα πέφτει στο έδαφος, περισσότερο από το 95% θα καταλήξει στο φυτό. Με τις συμβατικές μεθόδους ποτίσματος, το περισσότερο νερό απλά χάνεται».
Καθημερινή