Ο ανθόσπαρτος μετά-Ψυχροπολεμικός βίος και οι ανελέητες πραγματικότητες της διεθνούς πολιτικής και της οικονομικής κρίσης.

 Π. Ήφαιστος

www.ifestosedu.gr - https://www.facebook.com/panayiotis.ifestos

Δεν συνηθίζουμε να αναφερόμαστε σε κείμενα γνώμης. Το κείμενο που παραθέτω πιο κάτω των New York Times από σχολιαστή της Die Welt, όμως, αξίζει τον κόπο γιατί αναδεικνύει τρία κύρια ζητήματα.

Πρώτον, την αμηχανία και σπασμωδικότητα στις Ευρωατλαντικές σχέσεις με την πλευρά της Ευρώπης να είναι περίπου «μπάχαλο». Δεύτερον, την στρατηγική ρευστότητα που όσο πάει αποκτά σεισμικά χαρακτηριστικά. Τρίτον, την ελαφρότητα των πλείστων αναλύσεων του προπαγανδιστικού ή ουτοπικού όχλου της μεταψυχροπολεμικής πολιτικής ανάλυσης.

Για το τελευταίο, βέβαια, δεν συμπεριλαμβάνουμε την Θουκυδίδεια παράδοση οι αναλύσεις της οποίας επειδή είναι αξιολογικά ελεύθερες και περιγραφικές-ερμηνευτικές σπάνια πέφτουν έξω.

Οι τελευταίες, όρθιες εν μέσω του όχλου την δεκαετία του 1990 ανέλυαν την αλλαγή κατανομής ισχύος και στην βάση στέρεων θεωριών ταγών της Θουκυδίδειας παράδοσης όπως οι Gilpin, Waltz, Carr, Mearsheimer et al περιέγραφαν την ασταθή μεταβατική φάση μέχρι να εγκαθιδρυθούν νέες πλανητικές ισορροπίες βαθιά στον 21 αιώνα.

Ταυτόχρονα, επισήμαναν την ανάγκη για μέριμνα όσον αφορά την κρατική ισχύ και για ισορροπία δυνάμεων ως προϋπόθεση σταθερότητας και διαφύλαξης της ακεραιότητας και της ανεξαρτησίας λιγότερο ισχυρών κρατών (για παράδειγμα με την ανάπτυξη μιας Ελληνικής Αποτρεπτικής Στρατηγικής). Χαρακτηριστικά είναι τα κείμενα των Πλατιά, Το Διεθνές σύστημα στο νέο διεθνές περιβάλλον 1995, του Κονδύλη Από τον 20 στον 21 αιώνα και το ημέτερο Διπλωματία και στρατηγική των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων. Χαρακτηριστικά, όσον αφορά το τελευταίο βιβλίο, μια δεκαετία μετά την πρώτη κυκλοφορία, προσπάθησα να γράψω μια «νέα έκδοση» (με παρέσυραν κάποιοι χαζοχαρούμενοι φίλοι μου οι οποίοι για να ενημερωθούν καταφεύγουν στα δελτία των 8 και οι οποίοι κοιτάζουν όχι την διαχρονική αξία μιας ανάλυσης αλλά την ημερομηνία έκδοσης ενός βιβλίου). Προσπαθώντας να γράψω εισαγωγή και επίμετρο, καθηλώθηκα. Δεν βρίσκω κατιτί να προσθέσω ή να αλλάξω. Απλά στην ανάλυση και στα  πορίσματα βρίσκω την  περιγραφή  και την προβολή των τάσεων όπως  εξελίσσεται σήμερα με συγκλονιστικό τρόπο μπροστά στα μάτια μας. Για ταπεινούς και ασκητικούς αναλυτές αυτό, βέβαια, είναι μια απλή ηθική ικανοποίηση. Μια ελπίδα επίσης ότι οι οξυδερκείς αναγνώστες και οι φοιτητές θα εκτιμήσουν τον μόχθο και κόπο των θεμελιώσεων και των τεκμηριώσεων που αποβλέπουν σε αναλύσεις μονιμότερης σημασίας. Μια αμυδρή ελπίδα, βέβαια, γιατί μέσα στον κυκεώνα των γνωμών και της ιδιωτείας ότι και να γράψει και ότι και να πει κάποιος επισκιάζεται ή και χάνεται.

Αυτό θέτει ένα ζήτημα που αναλύω αλλού, δηλαδή την χρησιμότητα του πολιτικού στοχασμού. Μήπως δηλαδή τελικά τίποτα από ότι γραφτεί και ότι ειπωθεί δεν μετράει ή έχει σημασία γιατί η πολιτική απορρέει ή πρέπει να απορρέει μέσα από τα σπλάχνα μιας κοινωνικής οντότητας. Για το διεθνές σύστημα, εξάλλου, δεν λέμε και πολλά, όπως αποφάνθηκε στο «πόλεμος και αλλαγή στην διεθνή πολιτική» ο Gilpin, παρά μόνο να επαναλάβουμε μερικές διατυπώσεις του Θουκυδίδειου Υποδείγματος. Είτε λοιπόν μια κοινωνία είναι βιώσιμη και παράγει την πολιτική που της επιτρέπει να επιβιώσει είτε γίνεται, για να μιλήσουμε γλαφυρά, «βορά των σκυλιών».  

Διερωτώμαι συχνά, όμως, τι πρέπει να αισθάνονται όσοι αφήνιασαν και κυριολεκτικά παραπλάνησαν πνευματικά και στοχαστικά την κοινή γνώμη και τα πολιτικά ελίτ με ασυναρτησίες, προπαγάνδες και αφέλειες. Όσον αφορά το κείμενο των New York Times που παραθέτω πιο κάτω, κάνω τρεις ακόμη συντομογραφικές επισημάνσεις.  

Πρώτον, ακόμη και τα πολιτικά ελίτ της πολιτικοστρατηγικά μπερδεμένης Ευρώπης και οι αναλυτές τους στα μέσα ενημέρωσης άρχισαν να κατανοούν ότι η απάντηση σε πολλά ερωτήματα –όπως εξόχως το ανέλυσε ο John Mearsheimer στο Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων – η απάντηση βρίσκεται, μεταξύ πολλών άλλων, στην αναζήτηση της μετακίνησης του κέντρου βάρους της αμερικανικής στρατηγικής σύμφωνα με την πλανητική κατανομή ισχύος, τους νέους πόλους ισχύος, τα νέα δίπολα αντιπαράθεσης και τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πόρων.

Δεύτερον, καθήλωση της ευρωπαϊκής ανάλυσης στα λειτουργιστικά ζητήματα εις βάρος της στρατηγικής σκέψης και του οντολογικά συναφούς πολιτικού στοχασμού. Αυτή η πολιτιοστρατηγικά οδυνηρή πραγματικότητα δημιουργεί ένα κενό πολιτικού στοχασμού που καθηλώνει στρατηγικά σημαίνουσες αποφάσεις. Το άρθρο που παραθέτω είναι πολλαπλά ενδιαφέρον τόσο επειδή περιγράφει αυτό το «πολιτικοπνευματικό μπάχαλο» αλλά και την πολιτικοστρατηγική μυωπία όταν γράφει «The American delegation might say: “The Middle East needs a strong outside stabilizer in order not to explode or become a large ungoverned space. But we don’t want to own this region anymore, and strategically, it is much more important to you than to us, given our increasing energy independence. So prepare yourself to take over in five years or so. Because we will reduce our role to what is absolutely necessary. We will keep the Russians out, we will keep the Iranians down by preventing the bomb. But for the rest we want Europe to get in.”». Δεν ξέρω βέβαια, μπορεί να είναι και κάποιου είδους ειρωνεία.

Για να το θέσουμε παραστατικά, ενώ οι στρατηγικές τεκτονικές πλάκες κινούνται παρατηρούνται μεταξύ άλλων τα εξής:

1. Στην Ευρώπη απουσιάζει στρατηγικός σταθεροποιητής ενώ οι ΗΠΑ όπως πολύ πιθανόν άλλες μεγάλες δυνάμεις στήνουν τα στρατηγικά τους σενάρια βαθιά μέσα στον 21 αιώνα. Όπως θα το έθεσε γλαφυρά ο Κονδύλης (Εισαγωγή του Από τον 20 στον 21 αιώνα) «όταν οι Αμερικανοί χαράσσουν την στρατηγική τους βαθειά στον 21 αιώνα δεν ρωτούν τον Χάμπερμανς ή τον Ρωλς» και πιο κάτω «ότι συμφέρει τους ιδιοτελείς το κηρύττουν οι αφελείς».

2. Η Γερμανία είναι ένα μυστήριο. Ενώ γιγαντώθηκε είτε είναι πολιτκοστρατηγικός νάνος γεγονός που δημιουργεί μεγάλο στρατηγικό κενό είτε κάτι πολύ μεγάλο επεξεργάζεται (μάλλον απίθανο). Όσον με αφορά έχω αναλύσει το «Γερμανικό ζήτημα» σε κοντά δέκα βιβλία και πολλά δοκίμια. Δεν έχω να προσθέσω κάτι νέο παρά  μόνο να επισημάνω ότι εκεί βρίσκεται όλος ο βασικός προβληματισμός.

3. Ενώ οι στρατηγικές εξελίξεις είναι ραγδαίες εάν όχι καταιγιστικές οι πολιτικοστοχαστικές τσαρλατανιές των δεκαετιών του 1990 και 2000 που οδήγησαν σε φρικτά λανθασμένες αποφάσεις και σεαμέλεια ανάπτυξης της κρατικής ισχύος της Ελλάδας το ίδιο ή παρόμοιο παρακμιακό πολιτικοστοχασδτικό σύστημα συνεχίζει να κρατά το τιμόνι ενός ελληνικού σκάφους που γίνεται πλέον έρμαιο μεγάλων κυματισμών ενώ μια μεγάλη δίνη πλησιάζει με κίνδυνο να καταβροχθίσει το διάτρητο πλέον κρατικό σκάφος. Την ίδια στιγμή, οι πνευματικές αντιστάσεις των Ελλήνων είναι αποδυναμωμένες τόσο λόγω του μακρόχρονου ροκανισμού τους από την μεταμοντέρνα λαίλαπα όσο και λόγω μεγάλων κακουχιών που προκαλεί η οικονομική κρίση.

Για το τελευταίο είναι χρήσιμο να αναφερθεί μια ειδοποιός διαφορά αυτής της κρίσης: Δεν κτυπά πλέον το κράτος γενικώς και αορίστως. Οι μηχανισμοί που έπλεξε η θηριώδης τεχνόσφαιρα η οποία δεν μπορεί παρά να είναι εντολοδόχος των κερδοσκόπων και των ηγεμονικών υπηρεσιών πλήττουν καθημερινά τους Έλληνες μέσα στην ιδιωτική τους σφαίρα. Ο Έλληνας πολίτης απειλείται να χάσει τον δημόσιο και ιδιωτικό πλούτο που απόκτησαν με μόχθο και κόπο τους δύο τελευταίους αιώνες, ακόμη και οι πιο υγιείς επιχειρήσεις έσβησαν ή σιγοσβήνουν, το κράτος αντί υπηρέτης των πολιτών μετατράπηκε σε δυνάστη εάν όχι σε βρικόλακα που πίνει το αίμα τους και το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους δεν το επενδύουν παραγωγικά αλλά για να αντιμετωπίσουν τα καθημερινά πλήγματα της τρόικας και των εγχώριων υπηρετών της.    

Το άρθρο που ακολουθεί δεν λέει κάτι που δεν ξέραμε. Μας έδωσε όμως αφορμή να σχολιάσουμε για ακόμη μια φορά την συντρέχουσα κρίση. Σχολιασμοί οι οποίοι όμως που μοιάζουν με μια τρύπα στο νερό γιατί τον λόγο πλέον έχει το συλλογικό ένστικτο επιβίωσης της ελληνικής κοινωνίας και όχι κάποιος αναλυτής.

International New York Times http://www.nytimes.com/2014/01/28/opinion/wergin-the-security-leadership-void.html?_r=0

The Security Leadership Void

JAN. 27, 2014

Clemens Wergin

BERLIN — This year the Munich Security Conference turns 50. For decades the gathering has been one of the most important places for the trans-Atlantic community to exchange ideas, find common ground and devise foreign and security policy.

But when politicians, military and business leaders, think tank experts and journalists gather this Friday in southern Germany, they won’t be in the mood for much celebration.

That’s because, over the last year, the Western security community has seen a series of setbacks unprecedented since the end of the Cold War. It finds itself in a period of strategic drift, with an increasingly isolationist superpower that seems to have lost the spirit to lead and a self-centered Europe unready to step up to the plate.

Of course, things haven’t been always rosy in Munich. Just take the run-up to the Iraq war in 2003, when an emotional German foreign minister, Joschka Fischer, uttered his now famous line — “Excuse me, I am not convinced” — in the face of an uneasy American defense secretary, Donald H. Rumsfeld, exposing the deep rift that American war plans had created in the West.

Not long after, the German chancellor, Gerhard Schröder, and the French president, Jacques Chirac, took things a step further, calling for a multilateral world to replace the unilateral order imposed by the United States.

Now we have a classic case of “beware what you wish for.” Eleven years and one global financial crisis later, we can see in Syria what such a world might look like, with rogue states, regional wannabes and nonstate actors filling the vacuum that America’s absence has created.

To be sure, the United States remains an unrivaled power, with military resources and economic prowess that no other nation can match. The risk is not so much that another country might take its place; in a way, it is that no one will.

Syria is a cautionary tale. It shows that the leadership vacuum is not going to be filled by benign actors, as Mr. Schröder and Mr. Chirac hoped, but by rogue actors like Al Qaeda, Hezbollah and Iran — and not only in Syria.

Libya is becoming a hotbed of extremism; Al Qaeda and other groups are using the town of Derna, near Benghazi, as a new logistics hub in the region. The borders of northern Africa are becoming increasingly porous, and global jihadis are using that erosion to their advantage. The order established by the colonial powers in the Middle East after the end of World War I is in danger of dissolving.

The situation would be less dire if Europe showed more ambition to take over some of America’s balancing functions. But so far that seems to be a vain hope, both in practical and political terms.

Practically, Europe is steadily losing its capacity to project force over long distances for a prolonged time. Every year, in a usually cold and snowy Munich, the NATO secretary general, Anders Fogh Rasmussen, urges his organization’s European members not to cut their defense budgets to the bone, or at least to do more pooling of resources to spend their money more efficiently. To no avail.

That’s partly for political reasons. In recent decades, many European states have largely outsourced their security to the United States, which provided a defensive umbrella and protected global trade routes vital for European commerce and energy supplies.

This enabled most Western European states to invest their money in lavish welfare systems instead of powerful armies.

As a result, many European countries have grown out of the habit of thinking in hard, strategic terms.

But Russia’s recent efforts to force Ukraine and Armenia into abandoning Europe should be a reminder that we are not living in a world ruled by accepted international norms, as many Europeans believe.

The savage killing in Syria is proof, too, that there is no such thing as an “international community” that would intervene when the going got rough.

In recent years the Obama administration has used the Munich conference to assure Europeans that America’s pivot to Asia doesn’t mean abandoning Europe and the Middle East.

And for a time, Europe chose to believe this. Enhancing its foreign and security posture didn’t score high on the agenda while the Continent was fending off a financial meltdown. This year though, with the euro crisis seemingly contained, it might be the right time for the United States to change script.

To be clear, further American disentanglement from the Middle East is not good for the region, or for the West as a whole.

But if this is where the United States is heading — as many experts fear — it would be better to challenge the Europeans with some frank talk in Munich.

The American delegation might say: “The Middle East needs a strong outside stabilizer in order not to explode or become a large ungoverned space. But we don’t want to own this region anymore, and strategically, it is much more important to you than to us, given our increasing energy independence. So prepare yourself to take over in five years or so. Because we will reduce our role to what is absolutely necessary. We will keep the Russians out, we will keep the Iranians down by preventing the bomb. But for the rest we want Europe to get in.”

That would at least generate a real debate in Munich about what Europe can and should do to help stop the current trajectory of Western decline and to help shore up a liberal world order, which benefits an overwhelming majority of people worldwide.

Clemens Wergin is the foreign editor of the German newspaper group Die Welt .