Πώς το Ελντοράντο της Μεσογείου έγινε «Ιφιγένεια» της ευρωζώνης

Προτού ακόμη παραδώσει τα κλειδιά της ηγεσίας του Eurogroup, ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, ως άλλη Κασσάνδρα, προειδοποιούσε ότι πιο σοβαρό πρόβλημα θεωρεί για την ευρωζώνη την Κύπρο παρά την Ελλάδα, ζητώντας μάλιστα να μην υποτιμηθεί το ζήτημα, κι ας μη λαμβάνεται υπ' όψιν από τις αγορές και τον διεθνή Τύπο.
Για τον Γιούνκερ το μέγεθος του προβλήματος εντοπιζόταν στο υψηλό χρέος, τελικά, όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων, το πρόβλημα -ή, τουλάχιστον, αυτό που παρουσιάστηκε ως το μείζον ζήτημα- ήταν οι τράπεζες… Παρά το γεγονός ότι η Κύπρος χρησιμοποιείται από το Βερολίνο και τα κέντρα λήψης αποφάσεων της Ε.Ε. ως «Ιφιγένεια», με τον σκοπό της θυσίας να παραμένει ασαφής, το πρόβλημα της κυπριακής οικονομίας φαίνεται να «ανακαλύφθηκε» μόλις πρόσφατα σε μια χώρα που έως και πριν από μια διετία χαρακτηριζόταν Ελντοράντο της Ευρώπης. Ποιο είναι λοιπόν το πρόβλημα της κυπριακής οικονομίας;

Ανταγωνιστικότητα
Η Κύπρος βρίσκεται στην 58η θέση παγκοσμίως στον δείκτη ανταγωνιστικότητας, 15η μεταξύ των 17 χωρών της ευρωζώνης, έχοντας μάλιστα κατέβει 24 θέσεις από το 2009. Ως αποτέλεσμα της χαμηλής ανταγωνιστικότητας το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι αρνητικό, τα δημοσιονομικά ελλείμματα διογκώθηκαν, ενώ το δημόσιο και το ιδιωτικό χρέος είναι από τα ψηλότερα στην Ε.Ε. Το ιδιωτικό χρέος πλησιάζει το 300% του ΑΕΠ και το δημόσιο χρέος ανήλθε το 2012 σε 86,5% του ΑΕΠ. Το έλλειμμα είναι στο 5,5%. Με βάση τα σενάρια της Pimco, το δημόσιο χρέος της Κύπρου θα ξεπεράσει το 144% του ΑΕΠ και θα είναι μη βιώσιμο. Το συνολικό χρέος της Κύπρου διαμορφώνεται γύρω στα 9 δισ. ευρώ, μέγεθος σημαντικά χαμηλότερο σε σχέση με τα 109 δισ. χρέους της Πορτογαλίας, που αναγκάστηκε να αιτηθεί βοήθειας από την τρόικα προκειμένου να αποφύγει τη χρεοκοπία.

Η εργασία 
Μια οικονομία με χαμηλή ανταγωνιστικότητα, υψηλό χρέος, αρνητικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, δημοσιονομικά ελλείμματα και προβληματικό τραπεζικό τομέα δεν δημιουργεί θέσεις εργασίας. Oι άνεργοι στην Κύπρο αυξήθηκαν σε 53.400, που αντιστοιχούν σε ποσοστό 12,1% του εργατικού δυναμικού, σε σύγκριση με 11,3% το προηγούμενο τρίμηνο και 7,8 το αντίστοιχο τρίμηνο του 2011. Ιδιαίτερα υψηλό είναι το ποσοστό ανεργίας στους νέους από 15 έως 24 ετών, το οποίο έφθασε το 26,4% του ενεργού εργατικού δυναμικού των ηλικιών αυτών, από 25,9% το προηγούμενο τρίμηνο και 22,2% κατά το αντίστοιχο τρίμηνο του 2011.

Τα ομόλογα 
H έκθεση των κυπριακών τραπεζών στο ελληνικό χρέος και το «κούρεμα» των ελληνικών ομολόγων σήμανε απώλειες για τις κυπριακές τράπεζες, δημιουργώντας ένα έλλειμμα περίπου 2,3 δισ. για τη Λαϊκή και την Κύπρου, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις που έχουν παρουσιάσει οι διοικήσεις των τραπεζών. Οι τράπεζες αναζήτησαν στήριξη από το κράτος, το οποίο βρέθηκε ενώπιον δύο λύσεων: είτε να δανειστεί από άλλη χώρα, κάτι που έχει ήδη πράξει -ρωσικό δάνειο- είτε να απευθυνθεί στον Μηχανισμό Στήριξης. Η προσφυγή στους Μηχανισμούς Στήριξης λοιπόν δεν γίνεται για δημοσιονομικούς σκοπούς - ή τουλάχιστον όχι μόνο γι' αυτούς. Γίνεται εξαιτίας της αδυναμίας του κράτους να καλύψει τις ανάγκες που έχουν σήμερα οι τράπεζες. Αυτό είναι ξεκάθαρο. Αλλωστε και στην περίπτωση της Κύπρου τίθεται το εύλογο ερώτημα. Γιατί άλλες χώρες με επίσης μεγάλο έλλειμμα, όπως η Γαλλία, για παράδειγμα, δεν προσφεύγουν στον Μηχανισμό Στήριξης;
Οπως και στην περίπτωση της Ιρλανδίας, εάν δεν υπήρχε το πρόβλημα των τραπεζών, η Κύπρος δεν θα είχε ανάγκη χρηματοδότησης αρκετών δισεκατομμυρίων ευρώ. Το πρόβλημα της Κύπρου είναι ίσως μεγαλύτερο από αυτό της Ιρλανδίας και της Ισπανίας, λόγω του τεράστιου, για το μέγεθος της χώρας, τραπεζικού συστήματος. Οπως είπε δημόσια ο Κύπριος υπουργός Οικονομικών Μιχάλης Σαρρής κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στη Μόσχα, η όποια βοήθεια από τη Ρωσία προς την Κύπρο θα καταλήξει στις τράπεζες. Η αναχρηματοδότησή τους είναι το φιτίλι που άναψε τη φωτιά στη Μεγαλόνησο.

Ο (δυσανάλογος) τραπεζικός τομέας και τα παιχνίδια των οίκων με υποβαθμίσεις 
Ο γόρδιος δεσμός των κυπριακών τραπεζών με τα δημόσια οικονομικά αποτέλεσε τη βασική αιτία της κρίσης. Η αλληλεξάρτηση μεταξύ τραπεζικού συστήματος και δημόσιων οικονομικών σε περίοδο ύφεσης απέβη μοιραία. Οι εγχώριες τράπεζες διακρατούν το 48% του δημόσιου χρέους, οι εγχώριοι ασφαλιστικοί οργανισμοί και ταμεία πρόνοιας διακρατούν το 4%, άλλοι εγχώριοι επενδυτές κατέχουν το 3%, ενώ ξένοι επενδυτές και πιστωτές διακρατούν το 45% του κυπριακού δημόσιου χρέους. Ο τραπεζικός τομέας είναι υπερμεγέθης για τις ικανότητες της οικονομίας, με στοιχεία ενεργητικού που υπερβαίνουν το 600% του ΑΕΠ, που είναι το ψηλότερο στην Ευρώπη μετά το Λουξεμβούργο.
Την ίδια ώρα η μισή οικονομική δραστηριότητα της χώρας (47% του ΑΕΠ) δαπανάται για τις ανάγκες του Δημοσίου. Την τελευταία δεκαετία το κυπριακό τραπεζικό σύστημα έχει μεγεθυνθεί με ταχύτερους ρυθμούς από ό,τι τα περισσότερα τραπεζικά συστήματα στην Ευρώπη. Είναι σήμερα οκτώ έως εννέα φορές μεγαλύτερο απ' ό,τι η κυπριακή οικονομία, ενώ το 2001 ήταν τέσσερις φορές μεγαλύτερο. Δεν είναι η μόνη χώρα. Για παράδειγμα, το τραπεζικό σύστημα του Λουξεμβούργου είναι 21 φορές το μέγεθος της οικονομίας. Το πρόβλημα είναι ότι το τραπεζικό σύστημα της Κύπρου αποτελείται κυρίως από τις κυπριακές τράπεζες οπότε, σε αντίθεση με το Λουξεμβούργο, το βάρος της στήριξης του χρηματοπιστωτικού συστήματος επωμίζεται το κυπριακό κράτος. Το ενεργητικό της Τράπεζας Κύπρου και της Λαϊκής αντιστοιχεί με 2,4 φορές και 2,3 φορές το κυπριακό ΑΕΠ, αντίστοιχα. Μέσα σε έναν χρόνο οι τρεις κυπριακές τράπεζες έχασαν 4,4 δισ. ευρώ, δηλαδή το 26% του κυπριακού ΑΕΠ. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Pimco που είχαν δει το φως της δημοσιότητας στις αρχές Φεβρουαρίου, οι ανάγκες ανακεφαλαιοποίησης ανέρχονταν στα 10 δισ. ευρώ, ενώ σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα στα 6,5 δισ. ευρώ.
Ο τραπεζικός τομέας είναι και η βασική αιτία των τελευταίων υποβαθμίσεων της κυπριακής οικονομίας από τους οίκους αξιολόγησης. Πώς έχει επηρεάσει αυτό την κυπριακή οικονομία; Την έχει οδηγήσει εκτός αγορών και κατ’ επέκταση το κράτος, με βάση τους όρους του συστήματος, δεν μπορεί να δανειστεί χρήματα όπως έπραττε στο παρελθόν για να αναχρηματοδοτεί το χρέος, παρά μόνο διαμέσου διακρατικής συμφωνίας. Η προσφυγή στους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς τόσο για ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού τομέα όσο και για αναχρηματοδότηση του δημόσιου χρέους ήταν αναπόφευκτη λόγω του αποκλεισμού από τις διεθνείς αγορές, της αδυναμίας εξασφάλισης διακρατικού δανεισμού, παρά τις προσπάθειες που συνεχίζονται από την κυβέρνηση, και του ύψους της στήριξης που θέλει ο τραπεζικός τομέας, το οποίο ξεπερνά τις δυνατότητες της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Στέλλα Θεοδώρου