Ισλανδία: τα χρονικά μιας ματαιωμένης επανάστασης

Yohan de Doncker (μτφ. Κριστιαν)

Σε μια εποχή όπου οι πολιτικές της λιτότητας, φρούτα μιας κακοβαφτισμένης κρίσης, εξαπλώνονται στα εδάφη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η αποστασιωμένη μπλογκόσφαιρα, σε αναζήτηση της επανάστασης των πολιτών, ενθουσιάζεται λίγο βιαστικά για την ιδιαίτερη περίπτωση των Ισλανδών.

Από τους υποστηρικτές της άμεσης δημοκρατίας, έως τους υποστηρικτές ενός ισχυρού, συγκεντρωτικού κράτους, κανείς δεν μπορούσε να είναι αδιάφορος στις επαναλαμβανόμενες λάμψεις φωτός που μας έδειχναν ότι, εκεί, στη γη του πάγου, μια επανάσταση των πολιτών, που έφτασε στο σημείο να ιδρύσει μια λαϊκή συνέλευση για την σύνταξη ενός νέου Συντάγματος, θα έκαμπτε τις τράπεζες που ευθύνονται για την κρίση και την διεφθαρμένη κυβέρνηση της χώρας.

Γενεαλογία μιας κρίσης

Η φιλελευθέρωση της ισλανδικής οικονομίας άρχισε το 1994, όταν προσχώρησε στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο που απαιτούσε την ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων, εμπορευμάτων, υπηρεσιών και ανθρώπων. Η κυβέρνηση David Oddsson ξεκίνησε ένα πρόγραμμα πώλησης περιουσιακών στοιχείων του Δημοσίου και απορρύθμισης της αγοράς εργασίας. 

Η ιδιωτικοποίηση του χρηματοπιστωτικού τομέα ξεκίνησε το 1998, και σύντομα βρέθηκε η Ισλανδία, παρασυρμένη από την θριαμβευτική πνοή της διεθνούς χρηματοπιστώσης, ντοπαρισμένη με φθηνές πιστώσεις. 

Οι τρεις μεγάλες τράπεζες της χώρας (Landsbanki, Kaupthing και Glitnir) υψωθήκαν μεταξύ των τριακοσίων μεγαλύτερων τραπεζών στον κόσμο, τα περιουσιακά τους στοιχεία τινάχτηκαν από το 100% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) το 2000 σε πάνω από το 800% το 2007  -ένα επίπεδο που μόνο διέθετε η Ελβετία... Η εφημερίδα με επιρροή Wall Street Journal δήλωνε τότε: «Οι φιλελεύθερες πρωτοβουλίες του Oddsson είναι η μεγαλύτερη επιτυχία στον κόσμο».  

Και έτσι, το 2007, το ισλανδικό μέσο εισόδημα ήταν το πέμπτο στον κόσμο, ξεπερνώντας τις Ηνωμένες Πολιτείες κατά 60%. Παράλληλα όμως αυτά τα ίδια τα νοικοκυριά ήταν χρεωμένα σε ποσοστό κοντά στα 250%... 
Ένα χρόνο νωρίτερα, μια διεθνής μελέτη κατάταξε το πληθυσμό του νησιού ως το πιο ευτυχισμένο στον κόσμο... 
Ή όταν η ευτυχία φαινόταν τόσο απλή όσο μια πίστωση!

Αλλά πατατράκ! Στις 29 Σεπτεμβρίου 2008, η παγκόσμια οικονομία έπεσε ξαφνικά μετά την πτώχευση της Lehman Brothers. 
Δύο εβδομάδες αργότερα, οι τραπεζες της Ισλανδίας ακολούθησαν τη κατήφορο χωρίς πάτος, υποχρεώνοντας τη κυβέρνηση να εθνικοποιήσει εκ νέου τις τρεις μεγαλύτερες τράπεζες της χώρας, με κόστος που εκτιμάται σε 80% του ΑΕΠ...
Η ισλανδική κορώνα έχασε τότε το 60% της αξίας της. Τα στεγαστικά δάνεια και άλλα καταναλωτικά δάνεια αναπροσαρμόζονταν με ρήτρα το ευρώ, το δολάριο και τη λίρα Αγγλίας, οι Ισλανδοί είδαν τις δώσεις τους να διπλασιαστούν, η να τριπλασιαστούν: η Ισλανδία είχε πτωχεύσει.

Πτώχευση, ΔΝΤ, και η «Επανάσταση των κατσαρολών»

Το ΔΝΤ ήρθε αμέσως δίπλα στον ασθενή φέρνοντας του βοήθεια περισσότερη από 2 δισεκατομμύρια ευρώ σε αντάλλαγμα με τα λεγόμενα μέτρα «προσαρμογής» και την αποζημίωση των ξένων αποταμιευτών των θυγατρικών της Landsbanki: την Icesave.

Η τράπεζα On-line Icesave είχε περίπου 230.000 πελάτες στο Ηνωμένο Βασίλειο, και πάνω από 100.000 πελάτες στην Ολλανδία. 
Η Ρέικιαβικ είχε εγγυηθεί τις ισλανδικές καταθέσεις, αλλά όχι αυτές των ξένων επενδυτών. Σε απάντηση, ο βρετανός πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν πάγωσε τα περιουσιακά στοιχεία της τράπεζας Icesave στη Βρετανία, και κατάταξε την Ισλανδία στον κατάλογο των τρομοκρατικών κρατών!  
Η οικονομική κρίση πήρε τότε τη μορφή διπλωματικής κρίσης όταν η Χάγη και το Λονδίνο, τον Οκτώβριο του 2008, απαίτησαν την επιστροφή των περίπου 5 δις. ευρώ καταθέσεων των πολιτών τους.

Είναι σε αυτό το σημείο που η «Επανάσταση των Κατσαρολών» άρχισε να κάνει θόρυβο. 
Ο πληθυσμός, αρνούμενος να υποταχτεί στις εντολές του ΔΝΤ και να αναλάβει μόνος του την πτώχευση των τραπεζών, κινητοποιήθηκε με χιλιάδες πολίτες, με συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας κάθε Σάββατο γύρω από το Κοινοβούλιο. 
Οι πολίτες αυτοί απαίτησαν βιαία και δυνατά την παραίτηση της κυβέρνησης που θεωρούσαν ότι ευθύνεται για τη χρεοκοπία της χώρας, καθώς και του διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας (ένας λεγάμενος David Oddsson, ο πρώην πρωθυπουργός που παραιτήθηκε το 2005 για να επωφεληθεί από αυτή τη θέση).

Και έτσι, στις 23 Ιανουαρίου 2009, ο πρωθυπουργός Geir Haarde και ολόκληρη η ομάδα του παραιτήθηκαν. 
Στις 25 Απριλίου, πρόωρες βουλευτικές εκλογές, στις οποίες συμμετείχε το 85% των ψηφοφόρων, εκλέχτηκε μια νέα κυβέρνηση συνασπισμού των σοσιαλδημοκρατών και των αριστερών οικολόγων. Ο πληθυσμός πίστευε ότι οι φιλοδοξίες του θα ακούγονταν. Αλλά αυτή η νέα εκτελεστική εξουσία συνέχισε να δέχεται τις συμβουλές του ΔΝΤ: Το Κοινοβούλιο επικύρωσε μια πρώτη συμφωνία «Icesave», η οποία προέβλεπε την καταβολή 4 δισεκατομμυρίων ευρώ από το ισλανδικό κράτος, με επιτόκιο 5,5% για πάνω από 15 χρόνια... Οι λαός ξανακατέβηκε στους δρόμους και απαίτησε ο νόμος να τεθεί σε δημοψήφισμα.

Ιανουαρίου 2010: Ο Πρόεδρος Olafur Ragnar, στον οποίον το Σύνταγμα του 1944 δίνει ελάχιστη εξουσία, αρνήθηκε να επικυρώσει το νόμο και ανακοίνωσε ότι θα διεξαγόταν  δημοψήφισμα. Τον Μάρτιο το δημοψήφισμα έλαβε χώρα, το 60% των ψηφοφόρων μετακινήθηκαν, και το Όχι στην αποπληρωμή του χρέους της Icesave κέρδισε με το 93% των ψήφων.

Μια νέα συμφωνία βρέθηκε έπειτα με το Λονδίνο και τη Χάγη, αλλά τον Απρίλιο 2011, οι πολίτες έθεσαν βέτο με ένα νέο Όχι σε ένα δεύτερο δημοψήφισμα.

Η Συντακτική

Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών έντονης κρίσης είδαμε πως ο πληθυσμός της Ισλανδίας ήταν σε θέση να κινητοποιηθεί κατά των αποφάσεων που ελήφθησαν από τους εκπροσώπους του. Όμως, δυστυχώς, αυτή η χειραφετημένη απελευθερωτική ώθηση έχασε κάπως την αναπνοή της, όπως και η Συντακτική που τόσο διαφημίζεται στη μπλογκόσφαιρα.

Πράγματι, όταν τον Απρίλιο του 2009 ο συνασπισμός των αριστερών και οικολόγων ανέλαβε την εξουσία, προώθησε μια διαδικασία για τη μεταρρύθμιση του συντάγματος του 1944. Συγκλήθηκε μια Συντακτική Συνέλευση. Όλοι οι πολίτες δεκαοκτώ ετών και πάνω που υποστηρίζονταν από τουλάχιστον τριάντα πολίτες, μπορούσαν να είναι υποψήφιοι, με την εξαίρεση των βουλευτών. Στις 27 Νοεμβρίου 2010, εκλέχτηκαν 25 υποψήφιοι από 522, αλλά η προσέγγιση των ψηφοφόρων ήταν τελικά μόνο το 36% του εκλεκτικού σώματος...

Επιπλέον, στις 25 Ιανουαρίου 2011, το Ανώτατο Δικαστήριο ακύρωσε τα αποτελέσματα των εκλογών της Συνταγματικής Συνέλευσης. Και ως προσβολή στα λαϊκά αιτήματα, είναι το Κοινοβούλιο, το οποίο στη συνέχεια πήρε την εντολή να διορίσει τους συντάκτες του νέου συντάγματος, εκλέγοντας ως εξής: 5 καθηγητές Πανεπιστημίου, τέσσερις δημοσιογράφους και παρουσιαστές τηλεόρασης, τρεις γιατρούς, δύο μαθηματικούς, δύο διευθυντές μουσείων, έναν μάνατζερ, έναν πάστορα, έναν θεατρικό σκηνοθέτη, έναν επιχειρηματία, έναν πρόεδρο συνδικάτου, έναν δικηγόρο, έναν εκπρόσωπο των ενώσεων καταναλωτών, έναν αγρότη, και έναν φοιτητή!

Λεύγες λοιπόν από το να αντιπροσωπεύσει πιστά τη σύσταση του πληθυσμού του νησιού, η Συντακτική Συνέλευση δεν θα δημιουργήσει πολύ συζήτηση. 
Πράγματι, μόνο 3.600 σχόλια και 370 προτάσεις τροφοδοτήσαν τη διαδικασία μέσω «η-συμμετοχής» (η=ηλεκτρονικής), ήτοι 1,1% και 0,12% του πληθυσμού της Ισλανδίας που μετρά 320.000 κατοίκους ...

Συμπέρασμα

Οι Ισλανδοί, οι οποίοι ήταν οι πρώτοι που πλήχτηκαν από την κρίση του 2008, μπόρεσαν και αντισταθήκαν για αρκετό καιρό, αρνούμενοι δύο φορές να πληρώσουν για την ανευθυνότητα των τραπεζών και αναγκάζοντας την κυβέρνησή τους να παραιτηθεί. 

Όμως, η αξιοσημείωτη αλληλεγγύη που έδειξαν οι πολίτες, όταν τα οικονομικά τους ήταν σε σοβαρό κίνδυνο, έσβησε σταδιακά όταν έπρεπε να πάρουν μέρος στη σύνταξη του νέου Συντάγματος. 

Το νέο σύνταγμα έπρεπε να διαιωνίσει την παρέμβαση των πολιτών, με, μεταξύ άλλων ενα αυξημένο ρόλο για τη χρήση των δημοψηφισμάτων. Έπρεπε επίσης να καθορίσει την ποινική ευθύνη των μελών της κυβέρνησης, καθώς και τη διαφάνεια και την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης, διακυρίζοντας ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα συμπεριλαμβανομένης της δημόσιας ιδιοκτησίας των φυσικών πόρων. 

Εγκρίθηκε εξάλλου ευρέως από το μικρό ποσοστό ψηφοφόρων που ήρθαν να ψηφίσουν τον Οκτώβριο 2012 (49,8% συμμετοχής).

Επιπλέον το αποτέλεσμα αυτού του δημοψηφίσματος δεν μπορεί να επιβάλλεται στους Ισλανδούς βουλευτές, οι τελευταίοι παραμένουν επομένως οι μόνο κυρίαρχοι της διαδικασίας... 
Πράγματι, για να εγκριθεί το συνταγματικό κείμενο, θα πρέπει να ψηφιστεί δύο φορές: πρώτα από το τρέχον Κοινοβούλιο και μια άλλη φορά από το Κοινοβούλιο που θα προκύπτει από τις επόμενες γενικές εκλογές, που έχουν προγραμματιστεί για τον Απρίλιο του 2013...

Έτσι, είναι σαφές ότι οι πολιτικές υποθέσεις εξακολουθούν να είναι ακόμη σε μεγάλο βαθμό στα χέρια των παραδοσιακών κομμάτων και ότι διαλύθηκαν σε μεγάλο βαθμό τα ριζοσπαστικά αιτήματα για μια πραγματική δημοκρατική κοινωνία. Εξάλλου, το χαμηλό ποσοστό συμμετοχής στην εκπόνηση του νέου συντάγματος και στο δημοψήφισμα ενσαρκώνουν δυστυχώς την προοδευτική απογοήτευση των πολιτών οι οποίοι πριν από λίγο καιρό περικύκλωναν  το Κοινοβούλιο και χτύπαγαν με υπερηφάνεια τα τηγάνια τους.

Φαίνεται λοιπόν, ασφαλώς, ότι για να απαλλαγούμε από τους κλέφτες μας της εξουσίας, θα πρέπει να είμαστε πολύ πιο ριζοσπαστικοί από τους Ισλανδούς φίλους μας.

Σημειωτέον ότι η Ισλανδία είχε αρχίσει διαπραγματεύσεις το 2009 για τη μελλοντική ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση... Αυτές ανεστάλησαν χθες (14 Ιανουαρίου 2013) στο πλαίσιο των εκλογών του Απρίλιου που θα μπορούσαν να φέρουν στην εξουσία μια ευρωσκεπτικιστική κυβέρνηση, αντανάκλαση των πρόσφατων δημοσκοπήσεων που δείχνουν ότι ο πληθυσμός θα ψηφίζε με συντριπτική πλειοψηφία κατά της εισόδου στο σεράι της Ένωσης.

Πηγή