Αποχαιρετώντας τον Μάνο Χαριτάτο

της Ελίνας Γαληνού
Πριν δεκαέξι χρόνια, σε μια κοινωνική συγκέντρωση, συναντήθηκα για πρώτη φορά με τον Μάνο Χαριτάτο. Οι πρώτες κουβέντες που ανταλλάξαμε, αφορούσαν την ιστορία του ελληνικού τσιγάρου. Τότε μου μίλησε για την συλλογή του και το στέκι της στην οδό Αγίου Ανδρέου 5, στην Πλάκα...Δεν είχα ποτέ μου φανταστεί τι ήταν όλα αυτά, ώσπου άρχισα να επισκέπτομαι το Ε.Λ.Ι.Α λίγο αργότερα, όταν ξεκίνησα την δημοσιογραφική μου πορεία...
Από τότε, έγινα τακτικός θαμώνας του Ε.Λ.Ι.Α και συνεργάστηκα αρκετές φορές με τον κ. Μάνο κατά τις διάφορες περιηγήσεις μου στο παρελθόν. Μου άρεσε πάντα να αφιερώνω ένα κείμενο για τις εκδηλώσεις που διοργάνωνε, τα βιβλιοφιλικά παζάρια -που και τι δεν έβρισκες εκεί-, τις εκδόσεις με τα σπάνια και πολύτιμα περιεχόμενά τους, τα επεξεργασμένα με μεράκι και περίσσεια φροντίδα από τον ίδιο και τις ομάδες ερευνητών του. Για μένα και για πολλούς άλλους, η αναδρομάρικη γωνιά που στεγαζόταν στο νεοκλασσικό κτίριο της οδού Αγίου Ανδρέου 5, ήταν ένας χώρος γεμάτος από τη μαγεία της Ιστορίας και της παράδοσης. Η ταμπέλα του παλιού κουρείου, το μπουκάλι του παλιού φαρμακείου, το αυτοκινητάκι και το τρενάκι του προπάππου μας, η κούκλα της προγιαγιάς, σε καλωσόριζαν στο πωλητήριο. Τα παλαιά τεύχη του Καραγκιόζη-ανάτυπα, ο Μικρός Ηρωας, οι κάρτ-ποστάλ των αρχών του 20ου αιώνα, τα περιοδικά που διάβαζε η γιαγιά, μας περίμεναν κάθε χρόνο στο χριστουγεννιάτικο παζάρι, για να μας φέρουν μια πνοή από αγαπημένες στιγμές του παρελθόντος. Οι βιβλιόφιλοι, προχωρούσαν πάντα στη μέσα αίθουσα ανακαλύπτοντας σπάνια βιβλία που είχαν χαθεί εδώ και δεκαετίες από την αγορά. Το γούρι της κάθε χρονιάς, ήταν ένα αντίγραφο τάματος των αρχών του 20ου αιώνα, το οποίο δωριζόταν ανελλιπώς κάθε χρόνο σε φίλους και συνεργάτες.
Η φιλόξενη ατμόσφαιρα προς τους βιβλιόφιλους και ερευνητές, κατέστησε αυτή τη γωνιά εξαιρετικά δημοφιλή σε μια μερίδα πνευματικού κόσμου. Η πλουσιότατη βιβλιοθήκη του ΕΛΙΑ, τροφοδότησε σημαντικότατες έρευνες και μελέτες. Το αρχειακό υλικό που συγκέντρωσε ο Μάνος Χαριτάτος εδώ και τρισήμιση περίπου δεκαετίες όμως, είναι κάτι μοναδικό. Για την συλλογή τεκμηρίων του 19ου αιώνα, έχει αναφερθεί ότι κατέχει μια από τις πρώτες θέσεις σε αρτιότητα, ανά τον κόσμο...Ολα αυτά είχαν ξεκινήσει από το μεράκι του Μάνου Χαριτάτου και του φίλου του Δημήτρη Πόρτολου, στα μέσα της δεκαετίας 70. Με πυξίδα την εκτίμηση στο παλαιό, το οποιοδήποτε παλαιό αντικείμενο ή έγγραφο που μπορεί να αποτελέσει σημαντικό τεκμήριο της Ιστορίας και της λαικής παράδοσης, οι δύο αυτοί άνθρωποι αφιέρωσαν τη ζωή τους ανιχνεύοντας. Ο εντοπισμός όμως του κρυμμένου θησαυρού, είναι κάτι που πρέπει να το ανακαλύψεις μόνος σου οπουδήποτε υποψιάζεσαι ότι μπορεί να βρίσκεται. Εκείνοι βρήκαν σημαντικά αρχεία, ψάχνοντας ακόμα και σε κάδους απορριμάτων που γέμιζαν μετά από μετακομίσεις νοικοκυριών...
Η επαφή μου με το Ε.Λ.Ι.Α, με πλούτισε πολύ όλα αυτά τα χρόνια, τόσο μέσω των εκδηλώσεων όσο και των εκδόσεων που κράτησα στα χέρια μου με ιδιόχειρη αφιέρωση του Μάνου Χαριτάτου, ο οποίος δεν παρέλειπε να με ευχαριστεί θερμά για τα κείμενα που αφιέρωνα στην προσπάθειά του. Η βιβλιοθήκη και τα αρχεία του, υπήρξαν εξαιρετικά πολύτιμα για τα τρία τελευταία συγγραφικά μου έργα.  Η περίφημη σειρά "Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα" σε τέσσερεις τόμους που εκδόθηκε το 2006 και τον περασμένο χρόνο επανεκδόθηκε εμπλουτισμένη, αποτελεί ένα σπουδαίο υπόδειγμα εργαλείου για την ιστορική έρευνα. Το κινηματογραφικό έργο "Οταν ο Κωνσταντίνος Καβάφης συνάντησε τον Αρμάνδο Πεσόα", δεν θα μπορούσε να γυριστεί εάν δεν είχαν περάσει κάποιοι πρωτύτερα από το ΕΛΙΑ, όπου φυλάσσονται τα αρχεία Καβάφη. Ενα βιβλίο με ιδιόχειρη αφιέρωση του ενός ποιητή στον άλλο που βρέθηκε εκεί, ήταν το έναυσμα...Πριν δύο χρόνια, του προτείναμε και παρέλαβε  το αρχείο του ιστορικού Γιάννη Πικρού για το θέμα Ελλάδας-Κύπρου, που απαρτίζεται από μεγάλη βιβλιοθήκη και πολλές σειρές διπλωματικών εγγράφων. "Οποιος έφερε το αρχείο του στο ΕΛΙΑ, να είναι βέβαιος ότι δεν θα ξεχαστεί ούτε αυτός ούτε το έργο του" έλεγε ο κ. Μάνος.
"Δεν είμαστε αιώνιοι και θα πρέπει να φροντίσουμε για την μελλοντική τύχη του αρχείου μας.." μου είχε αναφέρει το 2007 ο ίδιος, όταν ανακοίνωσε την σύνδεση του Ελληνικού Ιστορικού και Λογοτεχνικού Αρχείου με το Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τράπεζας. Τότε όμως νομίζαμε ότι η "ψυχή" του ΕΛΙΑ είχε ακόμα αρκετό μέλλον για να παρακολουθεί την εξέλιξη του δημιουργήματός του. Ομως ο ευγενικός και πάντα ψύχραιμος κ. Μάνος, που γελούσε με την έκπληξή μας όποτε ανακαλύπταμε ότι διαθέτει τα πιό απίθανα πράγματα στο αρχείο του, ήταν τελικά βιαστικός.. Εφυγε προχτές αφήνοντας τη γωνιά της οδού Ανδρέου 5, να κρατάει πάντα μια πνοή από τον μεγάλο του έρωτα για τα αρχεία και τις συλλογές που τόσα μας δίδαξαν.