Η Εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου Θαλάσσης από τα Κράτη της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας

Η Εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου Θαλάσσης από τα Κράτη της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας
Παύλος Γ. Φωτίου



1. Η Μεσόγειος και η Μ. Θάλασσα στο Διεθνές Δίκαιο Θαλάσσης

1.1. Με βάση τις προϋποθέσεις που θέτει η Διεθνής Σύμβαση του Δικαίου Θαλάσσης του 1982, περί των «Κλειστών και Ημίκλειστων Θαλασσών» (Enclosed or Semi-Enclosed Seas), η Μεσόγειος είναι «Ημίκλειστη Θάλασσα», επειδή πληροί τις προϋποθέσεις του ορισμού του άρθρου 122, γιατί είναι «θάλασσα που εγκλωβίζεται από περισσότερα από δύο Κράτη και συνδέεται με άλλη θάλασσα ή ωκεανό με στενή δίοδο, ή γιατί είναι θάλασσα η οποία αποτελείται εξ ολοκλήρου από τις Χωρικές Θάλασσες (ΧΘ1) και τις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ) των βρεχόμενων από αυτήν Κρατών».

1.1.1. Γεωγραφικά, η Μεσόγειος συνδέει τρεις Ηπείρους. Από βορά την Ευρώπη, νότια την Αφρική και ανατολικά την Ασία. Εκτείνεται από το Στενό του Γιβραλτάρ μέχρι το Κανάλι Σουέζ, σε 3.860χλμ περίπου, με μέγιστο εύρος περίπου 1.600χλμ. και μέγιστο βάθος περί τα 5.000μ (ανοικτά του Ακρωτηρίου Ματαπάς στην Πελοπόννησο). Το εμβαδόν της είναι περίπου 2.512.000 τετρ. χλμ.
Με την διάνοιξη του Σουέζ το 1869, η Μεσόγειος αποκτά σημαντική αξία, ως η πλέον πρόσφορη για το εμπόριο και την ναυτιλία θαλάσσια οδός από και προς την Ανατολή, ενώ συγχρόνως από στρατηγική πλευρά, γίνεται προπύργιο ενδιαφέροντος των μεγάλων δυνάμεων στους στρατηγικούς και πολιτικούς τους σχεδιασμούς για την Μέση και Άπω Ανατολή.

Ο όρος «Mediterranean» προέρχεται από την λατινική «mediterraneus» (εσωτερική, ανάμεσα (medius), και «terra», χερσαίο έδαφος, γη), ονομασία που έχει υιοθετήσει την ελληνική απόδοση μιας θάλασσας που βρίσκεται «εν μέσω γαιών» (μεσο-γειος). Στην Ρωμαϊκή εποχή η Μεσόγειος είχε καθιερωθεί ως η «Mare Nostrum» που σήμαινε «η θάλασσά μας». Στην «Βίβλο» αναφέρεται ως η «Μεγάλη», ή η «Δυτική Θάλασσα». Στην εβραϊκή ονομάζεται «ןוכיתה םיה », (μεσαία θάλασσα), όπως ομοίως αναφέρεται και στην
γερμανική ως «Mittelmeer». Στην τουρκική αναφέρεται ως «Akdeniz». Στην αγγλική «The
Med». Στην διεθνή βιβλιογραφία και στους χάρτες, πολιτικούς ή ναυτιλιακούς αναφέρεται με
την ονομασία «Mediterranean Sea».

1.1.2. Γεωμορφολογικά, χαρακτηρίζεται ως κλειστή υδάτινη λεκάνη, αφού η ανανέωση του ύδατος από τον Ατλαντικό υπολογίζεται σε 300 μέτρα (1.000 πόδια) βάθους ανά αιώνα. Αυτό αν συνδυασθεί με την υψηλή λόγω κλιματολογικών συνθηκών εξάτμιση των υδάτων της, την καθιστά αλμυρότερη του Ωκεανού. Η πανίδα είναι ξενοβιοτική και η χαμηλή συγκέντρωση φωσφορικού άλατος και νιτρικών στεροειδών, στοιχεία απαραίτητα για την υδροβιότητα, περιορίζουν την τροφή των ζώντων οργανισμών. Aυτά, όταν συνδυασθούν με την υπεραλίευση, την υπερσυγκέντρωση πληθυσμών στα παράλια, τις αυξημένες τουριστικές δραστηριότητες, την εκβολή βιομηχανικών και βιολογικών αποβλήτων, την μεγάλη διαμετακομιστική παράκτια και ωκεανοπόρα δραστηριότητα, την παράκτια ναυσιπλοΐα και την απόρριψη αχρήστων υλικών και αχρησιμοποίητων όπλων, δημιουργούν, αθροιστικά, δυσμενείς συνθήκες για την επιβάρυνση και την ρύπανση του θαλασσίου περιβάλλοντος και καθιστούν τελικώς την Μεσόγειο από τις πλέον επικίνδυνες, για την βιωσιμότητα θαλάσσιας ζωής, περιοχή στον πλανήτη.

1.1.3. Την Μεσόγειο απαρτίζουν δέκα (10) επιμέρους θαλάσσιες περιοχές: το θαλάσσιο τμήμα Γιβραλτάρ (Gibraltar), η θάλασσα Αλμποράν (Alboran), η θάλασσα Βαλεαρίδων (Balearic), η Λιγουριανή (Ligourian), η Τυρρηναϊκή (Tyrrhenian), η Αδριατική
1 «Χωρική Θάλασσα» (ΧΘ), είναι η πλέον δόκιμη μετάφραση του όρου «Territorial Sea» και απαντάται στην επίσημη ελληνική μετάφραση της Διεθνούς Συμβάσεως για το Δίκαιο της Θάλασσας. Σε ακαδημαϊκές εργασίες χρησιμοποιείται και ο όρος «Αιγιαλίτιδα Ζώνη», ο οποίος δηλώνει το ίδιο με την «Χωρική Θάλασσα». Ως «Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη» (ΑΟΖ), μεταφράζεται επισήμως ο όρος «Exclusive Economic Zone» (ΕΕΖ).
2(Adriatic), το Ιόνιο (Ionian), το Μυρτώο (Mirtoon), το Αιγαίο (Aegean) και η θάλασσα του Μαρμαρά (Marmara).
Παρά την μικρή, αναλογικά με τους Ωκεανούς, έκτασή της, η Μεσόγειος βρέχει σε τρεις Ηπείρους, 19 Παράκτια Κράτη: Ισπανία, Γαλλία, Μονακό, Ιταλία, Σλοβενία, Κροατία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο, Αλβανία, Ελλάδα, Τουρκία, Συρία, Λίβανο, Ισραήλ, Αίγυπτο, Λιβύη, Τυνησία, Αλγερία, Μαρόκο, και 2 Νησιωτικά Κράτη: Μάλτα και Κύπρο, τα οποία δεν έχουν την απαιτούμενη από το δίκαιο θαλάσσης αναλογία εμβαδού της υδάτινης μάζας σε σχέση με το εμβαδόν της επιφάνειας των νησιαίων εδαφών τους, για να τους αναγνωρίζεται νομικά το δικαίωμα να θεωρούνται ως Αρχιπελαγικά Κράτη2. Παρούσα επίσης στην Μεσόγειο είναι και η Μ. Βρετανία, λόγω της κτήσεως του Γιβραλτάρ, καθώς και των δύο Βάσεων που ευρίσκονται στην Κύπρο (Ακρωτήρι και Δεκέλεια).
Τα κυριότερα νησιά της Μεσογείου είναι: Σικελία, Σαρδηνία, Κορσική, Κρήτη, Ρόδος, και υπάρχουν ακόμη και τα νησιωτικά συμπλέγματα Βαλεαρίδες (Ίμπιζα, Μαγιόρκα, Μινόρκα), Σποράδες, Κυκλάδες και η Δωδεκάνησος.

1.1.4. Η γεωλογικά αβαθής περιοχή (adventure bank) μεταξύ Σικελίας και Ακρωτηρίου Μπουν (Τυνησίας), διαχωρίζει την Μεσόγειο σε δύο λεκάνες, δυτική και ανατολική. Η επικοινωνία της Μεσογείου με τον Ατλαντικό γίνεται μέσω της διόδου του Γιβραλτάρ, όπου η στενότερη απόσταση είναι 8νμ, με ύδατα γενικώς αβαθή, ενώ η δίοδος προς την Ερυθρά Θάλασσα είναι τεχνητή μέσω καναλιού του Σουέζ.

1.2. Η Μαύρη Θάλασσα, ο γνωστός «Εύξεινος Πόντος»3, δηλαδή η κατά τους αρχαίους έλληνες «φιλόξενη θαλάσσια περιοχή», η οποία καλύπτει επιφάνεια 413.500τετρ. χλμ περίπου και έχει μέγιστο βάθος 2.250μ, δεν αποτελεί μέρος της Μεσογείου. Η Μαύρη Θάλασσα, που βρέχει τις ακτές 6 Κρατών, Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Ουκρανίας, Ρωσίας, Γεωργίας, και Τουρκίας, έχει και αυτή, όπως και η Μεσόγειος, τα χαρακτηριστικά που ορίζει η Σύμβαση του 1982 για τις «κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες». Με βάση μάλιστα τον ορισμό του άρθρου 122, η Μαύρη Θάλασσα αποτελεί «κλειστή θάλασσα», αφού επικοινωνεί μόνο από την μία μόνο πλευρά με στενή δίοδο, το στενό Βοσπόρου, με άλλη θάλασσα, την θάλασσα Μαρμαρά, η οποία αποτελεί τμήμα της Μεσογείου και όχι της Μ. Θάλασσας. Στην Μαύρη Θάλασσα συγκαταλέγεται και η Αζοφική Θάλασσα, η οποία επικοινωνεί με την Μ. Θάλασσα με το στενό Κερχ (μεταξύ Ουκρανίας – Ρωσίας).

1.2.1. Καίτοι δεν αποτελεί μέρος της Μεσογείου, η Μαύρη Θάλασσα4 συγκαταλέγεται μαζί της σε ενιαίο ωκεανογραφικό σύστημα. Κάθε χρόνο υπάρχει εκροή 200κυβ.μ. ύδατος μέσω Βοσπόρου - Μαρμαρά - Δαρδανελίων προς το Αιγαίο, επειδή η στάθμη των υδάτων της Μ. Θάλασσας είναι υψηλότερη της Μεσογείου. Η εισροή υδάτων από τους ποταμούς Δούναβη, Δνείπερο και Δνείστερο είναι της τάξεως των 320κυβ.μ. τον χρόνο, ενώ στην Αζοφική θάλασσα εκβάλλουν οι ποταμοί Ντον και Κούμπαν. Οι ποταμοί αυτοί, πέραν των ρυπογόνων ουσιών που μεταφέρουν, δημιουργούν στην Μ. Θάλασσα δύο διαφορετικά επίπεδα αλατότητας, το βαθύτερο είναι πολύ πυκνό και σχεδόν αμετακίνητο και περιέχει υδρογονούχες σουλφίδες που εμποδίζουν την συντήρηση και ανάπτυξη της πανίδας, ενώ το ανώτερο στρώμα, που έχει μικρότερη αλατότητα, συντηρεί ορισμένα είδη αλιευμάτων. Αποτέλεσμα όλων αυτών έχει ως αποτέλεσμα την περαιτέρω επιβάρυνση του θαλασσίου περιβάλλοντος της Μεσογείου και αποτελεί διαρκή και σοβαρή απειλή για τα αλιεύματα και την οικολογική ισορροπία της.

2 «Αρχιπελαγικό Κράτος» (άρθρο 46), είναι εκείνο που απαρτίζεται μόνον από νησιά και άλλες νησιωτικές φυσιογνωμίες (βράχους ή και κοραλλιογενείς ατόλες). Το άρθρο 47(1) επιτρέπει στα Κράτη αυτά να κλείνουν περιμετρικώς με Αρχιπελαγικές Γραμμές Βάσεως τα νησιά, τα νησιωτικά συμπλέγματα και τις άλλες νησιωτικές φυσιογνωμίες, μόνον όταν: ο λόγος της επιφάνειας της θάλασσας σε συνάρτηση με την ξηρά των νησιών ή των άλλων νησιωτικών φυσιογνωμιών, είναι της τάξεως από ένα προς ένα (θάλασσα - ξηρά), έως εννέα (θάλασσα) προς ένα (ξηρά). Κράτη με Ηπειρωτικό έδαφος αλλά και συστάδες νησιών, όπως η Ελλάδα, δεν νομιμοποιούνται (άρθρο 46) να κλείνουν περιμετρικώς τα νησιωτικά συμπλέγματα με αρχιπελαγικές γραμμές βάσεως.
3 Οι αρχαίοι ονόμαζαν «Πόντο» την θαλάσσια περιοχή μικρότερου μεγέθους από την «Θάλασσα».
4 To Εγχειρίδιο SΡ-23/1953 (3η έκδοση), του Διεθνούς Υδρογραφικού Οργανισμού (ΔΥΟ)-International Hydrographic Organisation (ΙΗΟ)-Monaco, σελ. 17, θεωρεί την Μαύρη Θάλασσα ως υποδιαίρεση της Μεσογείου.

3
2.Η Σύμβαση του Δικαίου Θαλάσσης του 1982

2.1. Μετά από εργασίες εννέα ετών, η διπλωματική διάσκεψη των Κρατών, που ξεκίνησε τις εργασίες της με πρωτοβουλία του ΟΗΕ, το 1973, με σκοπό την διαμόρφωση και ολοκλήρωση συμβατικού κειμένου που θα περιελάμβανε και κατά το δυνατόν θα επέλυε όλα τα θέματα που αφορούν τις θάλασσες και τους ωκεανούς, κατέληξε και άνοιξε για υπογραφή και κύρωση το 1982, στο Montego Bay της Τζαμάϊκα, την 3η Διεθνή Σύμβαση του Δικαίου Θαλάσσης, υπό τον τίτλο «United Nations Convention on the Law of the Sea» (UNCLOS ΙΙΙ, 1982), με την πρωτότυπη για συμβατικό κείμενο υποχρέωση των Κρατών, να κυρώνουν χωρίς επιφυλάξεις και στο σύνολό του το κείμενο αυτής (έννοια package deal without reservations5). Η Σύμβαση του 1982, προέβλεψε ότι, θα ετίθετο σε διεθνή ισχύ, ένα χρόνο μετά την συμπλήρωση 60 κυρώσεων από τα Κράτη, γεγονός που επετεύχθη το 1993, και έτσι από τον Νοέμβριο 1994, το συμβατικό αυτό κείμενο, αποτελεί τον «Καταστατικό Χάρτη των Θαλασσών και των Ωκεανών»6. Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ τον Δεκέμβριο 2003 προέτρεψε τα Κράτη να προχωρήσουν στην κύρωση της Συμβάσεως επειδή έχει ενσωματώσει και κωδικοποιήσει το υπάρχον διεθνές εθιμικό δίκαιο. Έως τον Ιούλιο 2009, από τα 192 Κράτη του ΟΗΕ, 159 έχουν κυρώσει την Σύμβαση (μεταξύ και των οποίων και η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως ενιαία οντότητα), γεγονός που δείχνει ότι αυτό το κείμενο αποκτά οιονεί παγκόσμιο χαρακτήρα και μπορεί να θεωρηθεί ότι οι διατάξεις του αποκτούν και την δυναμική εθίμου, που θα δεσμεύει και όσα υπόλοιπα Κράτη δεν το έχουν κυρώσει.

2.2. Πλην Τουρκίας, Ισραήλ, Συρίας, Λιβύης και Μαρόκου, όλα τα άλλα Κράτη της Μεσόγειου και Μ. Θαλάσσης, έχουν κυρώσει την Σύμβαση 1982. Επίσης την έχει κυρώσει και η Μ. Βρετανία που στην Μεσόγειο έχει ενδιαφέρον λόγω της κτήσεως του Γιβραλτάρ και των δύο παραχωρημένης κυριαρχίας Βάσεων στην Κύπρο.

3. Συνεργασία των Κρατών στις Κλειστές ή Ημίκλειστες Θάλασσες
3.1. Βάσει του άρθρου 123 της Συμβάσεως 1982, επιβάλλεται συνεργασία των Κρατών που βρέχονται από κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες. Αυτό σημαίνει την υποχρέωσή τους όταν ασκούν τα δικαιώματα και τις δικαιοδοσίες που τους δίνει η Σύμβαση, να συντονίζονται στον έλεγχο, στην συντήρηση, στην έρευνα και στην εκμετάλλευση των ζωντανών πηγών, στην προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος, στην πολιτική της επιστημονικής τους έρευνας στην θάλασσα με κοινά προγράμματα, και τέλος στην πρόσκληση για συνεργασία και άλλων Κρατών ή διεθνών οργανισμών πάνω στα ίδια θέματα. Στο πλαίσιο της συντονισμένης αυτής συνεργασίας, το 1992 επισυνάφθηκε στην Σύμβαση του 1982, το Κεφάλαιο 17 της Ημερησίας Διατάξεως 21 της Διεθνούς υπό τον ΟΗΕ Διασκέψεως για το Περιβάλλον και την Αειφόρο Ανάπτυξη, όπου γίνεται καταγραφή των συνεπειών της αλόγιστης χρήσεως των θαλασσών και η χωρίς συντονισμό εκμετάλλευση των πηγών τους, και επιβάλλεται, ιδιαίτερα στα Κράτη που βρέχονται από κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες, να υλοποιήσουν με αυστηρότητα τις συμφωνίες που υπάρχουν για τις περιοχές τους.

3.2. Για την Μεσόγειο, το «Περιφερειακό Πρόγραμμα και Σχέδιο Ενεργειών για την Προστασία - Εκμετάλλευση του Θαλασσίου Περιβάλλοντος»7, ορίζει συγκρατημένη
5 Βλ. συνδυασμό άρθρων 309 και 310 Συμβάσεως 1982.
6 Σύμφωνα με την μεταβατική διάταξη του άρθρου 308. Παρακαταθέτης για την παρακολούθηση της κυρώσεως, αλλά και τον έλεγχο της τηρήσεως των συμβατικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που πηγάζουν από την Σύμβαση 1982, ορίσθηκε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, ο οποίος συγκρότησε την Διεύθυνση DOALOS και κάθε πληροφορία για την σύμβαση δημοσιεύεται στις ηλεκτρονικές διευθύνσεις “Multilateral Treaties deposited with the Secretary-General” http://untreaty.un.org, και “Oceans and the Law of the Sea”, http://www.un.org/Depts/los/index.htm, όπου υπάρχει αυτούσιο και το κείμενο της Συμβάσεως. Η Ελλάς έχει κυρώσει την Σύμβαση 1982 με τον Ν. 2321/1995 (ΦΕΚ 136 Α’/23-6-1995).
7 Βλ. Mediterranean Action Plan, «Convention for the Protection of the Mediterranean Sea against Pollution (Barcelona Convention, 1976). Έχει υποστεί τροποποιήσεις στην Βαρκελώνη τον Ιούνιο 1995 (Document UNEP (OCA)/MED. IG.6/7).

4 εκμετάλλευση των πηγών και των αλιευμάτων και επιβάλλει περιορισμούς στην επιβάρυνση του θαλασσίου περιβάλλοντος, με συνεργασία των Κρατών. Ακόμη, ορίζει προϋποθέσεις κοινής εκμεταλλεύσεως των πηγών και αυστηρές προδιαγραφές στα θέματα αλιείας, και έρευνας και εκμεταλλεύσεως των πόρων της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Μηχανισμός κυρώσεων για Κράτη που παραβιάζουν το Πρόγραμμα, δεν υπάρχει, επειδή το πρόγραμμα αυτό αποβλέπει, μέσω της στενής συνεργασίας και της κοινής εκμεταλλεύσεως, να καταβάλλεται κάθε προσπάθεια να αποφεύγονται παραβιάσεις των αρχών του και όχι να καταλογίζονται ευθύνες.

3.3. Η Μαύρη Θάλασσα, πέραν του περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος των 6 Παρακτίων Κρατών της, έχει αποκτήσει και ευρύτερο διεθνές ενδιαφέρον, λόγω της γειτνιάσεως με τις πετρελαιοπαραγωγικές και φυσικού αερίου πηγές της Κασπίας, καθώς και από τις αναδυόμενες πολυπληθυσμικές αγορές των Κρατών της περιοχής. Έτσι από το 1992, δημιουργήθηκε ο διεθνής «Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και την Ανάπτυξη της Μ. Θαλάσσης»8, στον οποίο συμβαλλόμενα μέρη, πέραν των 6 παρακτίων Κρατών της, ήτοι Ουκρανίας, Ρωσίας, Γεωργίας, Τουρκίας, Βουλγαρίας και Ρουμανίας, είναι και τρία γειτνιάζοντα καίτοι περίκλειστα Κράτη, Μολδαβία, Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν. Στον Οργανισμό εντάχθηκαν επίσης, η Αλβανία και η Ελλάς, η οποία μάλιστα έχει δραστηριοποιηθεί με συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για την επιτυχία της «Παρευξείνιας Συνεργασίας». Ενδιαφέρον συμμετοχής έχουν εκδηλώσει ακόμη, το Ιράν και η ΠΓΔΜ (FYROM).

4. Θαλάσσιες Ζώνες Εθνικής Κυριαρχίας και Κυριαρχικών Δικαιωμάτων
4.1. Σύμφωνα με την Σύμβαση 1982, όλα τα Κράτη, Παράκτια, Νησιωτικά, και Αρχιπελαγικά9, καθόσον βρέχονται από ωκεανούς ή θάλασσες, κλειστές ή ημίκλειστες, νομιμοποιούνται να εγκαθιστούν θαλάσσιες ζώνες εθνικής κυριαρχίας και εθνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, όπου μπορούν να ασκούν συγκεκριμένες δικαιοδοσίες. Οι θαλάσσιες αυτές ζώνες είναι η «Χωρική Θάλασσα» (ΧΘ), η «Συνορεύουσα Ζώνη» (ΣΖ), η «Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη» (ΑΟΖ) και η «Υφαλοκρηπίδα» (ΥΦΑΛ). Μια ακόμη θαλάσσια ζώνη, συνεχόμενη της ΧΘ, καθιερωμένη εθιμικά, η οποία μάλιστα είχε αποκρυσταλλωθεί και σε συμβατικό κείμενο στην Γενεύη το 1958, χωρίς να προσδιορίζεται γι αυτήν συγκεκριμένο εύρος, είναι η «Αλιευτική Ζώνη» (Fishing Zone). Με την Σύμβαση του 1982, τέτοια ζώνη όμως δεν αναγνωρίζεται και η έννοια και τα συναφή σε αυτήν δικαιώματα των κρατών αναφέρονται στην ΑΟΖ. Λόγω του εθιμικού της χαρακτήρα, η «Αλιευτική Ζώνη» υπάρχει και ενεργοποιείται από ορισμένα Κράτη, δημιουργώντας έτσι νομικό ζήτημα μεταξύ της Συμβάσεως 1982, της σχετικής περί την Αλιεία Συμβάσεως της Γενεύης 1958 και του εθίμου, το οποίο είχε τύχει βεβαιώσεως και από την νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, με τις συναφείς για την Αλιεία αποφάσεις του, το 1951.

4.2. Πέραν των θαλασσίων ζωνών εθνικής κυριαρχίας και εθνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, αποκλειστικής για ορισμένες λειτουργίες δικαιοδοσίας των Κρατών, το διεθνές δίκαιο αναγνωρίζει και την «Ανοικτή Θάλασσα»10 (ΑΘ). Ανοικτή Θάλασσα είναι οι θαλάσσιες
Η τροποποιημένη Σύμβαση "Convention for the Protection of the Marine Environment and the Coastal Region of the Mediterranean", δεν έχει τεθεί ακόμη σε ισχύ.
8 Βλ. «Σύμφωνο Οικονομικής Συνεργασίας της Μ. Θάλασσας» The Black Sea Economic Cooperation Pact (BSEC) http://photius.com/bsec/bsec.html.
9 Παράκτια Κράτη είναι εκείνα που έχουν μέτωπο σε θάλασσα ή ωκεανό και απαρτίζονται από Ηπειρωτικό έδαφος και νησιά μεμονωμένα ή σε συμπλέγματα. Όλα τα Κράτη της Μεσογείου και της Μ. Θάλασσας είναι Παράκτια, πλην Μάλτας και Κύπρου, τα οποία είναι Νησιωτικά Κράτη. Τα Αρχιπελαγικά Κράτη απαρτίζονται μόνον από νησιωτικά συμπλέγματα ή και μεμονωμένα νησιά, με αναλογίες της θάλασσας και των νησιαίων εδαφών από 1:1 έως 9:1, θάλασσα προς ξηρά, και δεν έχουν Ηπειρωτικό έδαφος. Τα Νησιωτικά Κράτη διαφέρουν από τα Αρχιπελαγικά επειδή δεν μπορούν να εκπληρώσουν το προγενέστερο κριτήριο της αναλογίας θάλασσας προς έδαφος. Αρχιπελαγικά Κράτη δεν υπάρχουν στην Μεσόγειο και στην Μ. Θάλασσα.
10 Η «Ανοικτή Θάλασσα» (High Seas και Open Seas), συναντάται και με τις ονοματολογίες «Διεθνή Ύδατα» (International Waters), ή «Διεθνής Θάλασσα» (International Sea).
5

εκείνες εκτάσεις που κανένα Κράτος δεν νομιμοποιείται να περιλάβει στην κυριαρχία του, ή να ασκήσει αποκλειστικά κυριαρχικά δικαιώματα. Η ΑΘ, δεν έχει τον χαρακτήρα θαλάσσιας ζώνης, αφού το διεθνές δίκαιο χαρακτηρίζει θαλάσσιες ζώνες, όσες απονέμονται νομίμως στα Κράτη για να ασκούν δικαιοδοσία κυριαρχίας, ή κυριαρχικών δικαιωμάτων. Σύμφωνα με το άρθρο 86 της Συμβάσεως 1982, Ανοικτή Θάλασσα είναι οι θαλάσσιες εκτάσεις που βρίσκονται έξω από την ΧΘ των Κρατών, αλλά όταν έχει οριοθετηθεί ΑΟΖ, τότε ΑΘ είναι οι θαλάσσιες εκτάσεις που βρίσκονται έξω από αυτήν. Η ΑΘ αποτελεί κοινό αγαθό για όλα ανεξαιρέτως τα Κράτη (res communis), ακόμη και για τα «Περίκλειστα» και τα «Γεωγραφικώς Μειονεκτούντα»11, και σε αυτήν όλα τα Κράτη απολαμβάνουν του δικαιώματος της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας (freedom of navigation), καθώς και άλλων εθιμικά και συμβατικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων και ελευθεριών.

4.3. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι, η θαλάσσια ζώνη εθνικής κυριαρχίας, ήτοι η ΧΘ, καθώς και εκείνες όπου τα Κράτη ασκούν εθνικά κυριαρχικά δικαιώματα, ήτοι η ΣΖ (αστυνομική δικαιοδοσία), η ΑΟΖ και η ΥΦΑΛ, έχουν αποκτήσει εθιμικό χαρακτήρα στον χώρο του διεθνούς δικαίου, σε διάφορες χρονικές περιόδους η κάθε μία, γιαυτό και δεν αποτελεί προνόμιο να διεκδικούνται και να ορίζονται μόνον από όσα Κράτη έχουν κυρώσει την Σύμβαση 1982. Αυτό που κάνει όμως η Σύμβαση 1982, είναι να έχει αποκρυσταλλώσει και συγχρόνως να έχει διευκρινίσει κατά τον αρτιότερο τρόπο τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των Κρατών σε αυτές.

4.Α. Εσωτερικά Ύδατα (ΕΥ)(Internal Waters)
4.Α.1. Η Σύμβαση 1982, κωδικοποιώντας εθιμικό κανόνα, αναγνωρίζει στα Κράτη δικαίωμα να σχηματίζουν Εσωτερικά Ύδατα (ΕΥ), τα οποία νομικά θεωρούνται «ωσεί έδαφος» (γιαυτό ονομάζονται και «θαλάσσιο έδαφος»). Στα ΕΥ τα Κράτη ασκούν πλήρη και απόλυτη κυριαρχία. Τα ΕΥ δεν είναι θαλάσσια ζώνη, αφού αποτελούν έδαφος του Κράτους.

4.Α.2. Εσωτερικά Ύδατα, σύμφωνα με το άρθρο 8, είναι εκείνα που βρίσκονται προς την πλευρά της ξηράς (του ηπειρωτικού ή του νησιαίου ή των βράχων εδάφους), από τις «γραμμές βάσεως», από το εξωτερικό όριο των οποίων μετριέται η ΧΘ. Οι «γραμμές βάσεως» που εφαρμόζουν τα Κράτη, για να μπορούν ύστερα και με αφετηρία το εξωτερικό όριο αυτών να μετρούν, επέκεινα προς την θάλασσα, το εύρος της ΧΘ, καθώς και τις άλλες θαλάσσιες ζώνες που δικαιούνται, διακρίνονται σε δύο12: α) την «Φυσική Ακτογραμμή» (ΦΑ) (άρθρο 5), και β) τις «Ευθείες Γραμμές Βάσεως» (ΕΓΒ), (άρθρο 7). Οι ΕΓΒ εφαρμόζονται όταν τα Κράτη έχουν δαντελωτές, πολυσχιδείς και πολυεγκολπικές ακτές, ή όταν υπάρχουν νησιωτικές φυσιογνωμίες (νησιά, βράχοι, σκόπελοι, ύφαλοι), σε άμεση γειτνίαση των ακτών, ως περιδέραιο ή ως φραγμός τους. Αναλόγως της γεωμορφολογίας των ακτών, επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται συγχρόνως και οι δύο μέθοδοι (σύμφωνα με το άρθρο 14). Ιδιομορφία υπάρχει για τα Αρχιπελαγικά Κράτη, τα οποία, εφόσον έχουν τις συγκεκριμένες προϋποθέσεις που ορίζει η Σύμβαση 1982 (άρθρο 46), ώστε να αναγνωρισθούν ως τέτοια, τότε έχουν δικαίωμα να κλείνουν με «Ευθείες Αρχιπελαγικές Γραμμές», περιμετρικά τα νησιά που απαρτίζουν το Αρχιπέλαγος (άρθρο 47). Τα ύδατα που κλείνονται με τις γραμμές αυτές, δεν αποτελούν όμως ΕΥ του Αρχιπελαγικού Κράτους. Τα ΕΥ των Αρχιπελαγικών Κρατών είναι εκείνα που υπάρχουν σε κάθε μεμονωμένο Νησί και κλείνονται σύμφωνα με τις δύο προαναφερ
Η Σύμβαση 1982, υποχρεώνει τα Κράτη να ανακοινώνουν προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ την νομοθεσία τους και να εμφανίζουν σε χάρτες, ποια μέθοδο χρησιμοποιούν, ώστε
11 «Περίκλειστα» Κράτη, όσα δεν έχουν πρόσβαση σε θάλασσα. Στην Ευρώπη τέτοια είναι: Αγιος Μαρίνος, Βατικανό, , Ανδόρα, Αυστρία, Ελβετία, Τσεχία, Σλοβακία, Μολδαβία, Σερβία, Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, Ουγγαρία, Λουξεμβούργο, Λιχτενστάϊν, Λευκορωσία,. «Γεωγραφικώς Μειονεκτούντα» τα Κράτη που έχουν μικρή ακτογραμμή σε σύγκριση με το μέγεθός τους (πχ. Γερμανία, Σιγκαπούρη, Τόγκο), ή η ΕΕΖ τους είναι πολύ φτωχή σε φυσικές πηγές και πλούτο (πχ. Τζαμάικα, Τανζανία). «Γεωγραφικώς Μειονεκτούντα» Κράτη στην Μεσόγειο – Μ. Θάλασσα, βρίσκονται στην Αδριατική και είναι η Σλοβενία με μικρό μέτωπο στον κόλπο Τεργέστης και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη που έχει έξοδο με μικρή λωρίδα ξηράς σε εσωτερικά ύδατα της Κροατίας.
12 Ονομάζονται και «Μέθοδοι Οριοθετήσεως των Θαλασσίων Ζωνών – Περιοχών»
6

να υπάρχει διεθνής ανακοίνωση και ενημέρωση μέσω των επισήμων εκδόσεων του ΟΗΕ (Law of the Sea Bulletins).
4.Α.3. Όταν ένα Κράτος εφαρμόζει την ΦΑ (βάσει του άρθρου 5), τότε ως ΕΥ, λογίζονται τα ύδατα εκείνα που βρίσκονται προς την πλευρά της ξηράς από το ίχνος της χαμηλότερης ρηχίας κατά την άμπωτη. Δηλαδή τα ΕΥ με την εφαρμογή της ΦΑ, είναι τα ύδατα της πλήμμης.
4.Α.4. Από τα Κράτη της Μεσογείου-Μ. Θάλασσας: η Ελλάδα έχει αφετηρία μετρήσεως του εύρους της ΧΘ την ΦΑ και μάλιστα από το ίχνος της ακτογραμμής, αφού η άμπωτη είναι αμελητέα. ΦΑ, αλλά με χαμηλότερη ρηχία κατά την άμπωτη της εαρινής ισημερίας, έχουν το Ισραήλ, η Λιβύη, ο Λίβανος και το Μονακό.

4.Α.5. Οι ΕΓΒ, εφαρμόζονται από τα Κράτη που έχουν πολυσχιδείς και πολυεγκολπικές ακτογραμμές, ή και όταν υπάρχουν νησιωτικές φυσιογνωμίες πλησίον στις ακτές τους, ως περιδέραιο, ή ως φραγμός αυτών, και τούτο επειδή όταν ένα Κράτος έχει τέτοια γεωφυσιογνωμία, είναι τεχνικώς δύσκολο να ευρεθεί η χαμηλότερη ρηχία σε κάθε σημείο της ακτής και έτσι η μέθοδος της φυσικής ακτογραμμής δεν μπορεί να εφαρμοσθεί. Από το 1951, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ), είχε γνωματεύσει ότι, όταν τα χαρακτηριστικά των ακτών ενός Κράτους είναι παρόμοια με της Νορβηγίας, τότε επιτρέπεται να ενώνονται με εξωτερικά ευθύγραμμα τμήματα οι γεωφυσιογνωμίες (νησιά, βράχοι σκόπελοι και ύφαλοι), που βρίσκονται πολύ κοντά με τις ακτές (ως φραγμός ή περιδέραιο), με τέτοιο τρόπο όμως, που τα ευθύγραμμα τμήματα να μην αφίστανται από την ακτογραμμή, και συγχρόνως να κλείνονται οι κόλποι και οι δαντελωτές και πολυσχιδείς ακτές με τα ευθύγραμμα τμήματα, δημιουργώντας ένα ενιαίο σχήμα νοητής ακτογραμμής. Έτσι τα Κράτη όταν η γεωφυσιογνωμία των ακτών τους είναι ανάλογη με την περιγραφείσα, μπορούν να καθιστούν όλα τα ενδιάμεσα προς την πλευρά της ξηράς ύδατα, ως ΕΥ του Κράτους. Η απόφαση του ΔΔΧ έχει δημιουργήσει εθιμικό κανόνα, που μπορούν να τον εφαρμόζουν όλα τα Κράτη ανεξαρτήτως εάν έχουν κυρώσει την Σύμβαση 1982, η οποία από την άλλη πλευρά κωδικοποιεί τον εθιμικό αυτόν κανόνα στο άρθρο 7. Τα Κράτη, είναι ευνόητο να εκμεταλλεύονται την μέθοδο των ΕΓΒ για να κερδίζουν θαλάσσιες εκτάσεις ως ΕΥ και έτσι στην συνέχεια να βγαίνουν περισσότερο προς την θάλασσα για να μετρήσουν την ΧΘ τους, αποκτώντας μεγαλύτερες θαλάσσιες εκτάσεις υπό την εθνική τους κυριαρχία.

4.Α.6. Στην Μεσόγειο, ΕΓΒ έχουν ορίσει: η Ισπανία από το 1977, η Γαλλία από το 1967, η Ιταλία από το 1978, το Μαρόκο από το 1975, η Αλγερία από το 1984, η Τυνησία από το 1973, η Κύπρος από το 1993, η Συρία από το 1963 (τις οποίες δήλωσε στον ΟΗΕ το 2003), η Αλβανία από το 1970 (μέχρι βορείως της ν. Σάσωνος, τις οποίες τροποποίησε το 1976, αλλά οι ΗΠΑ δεν αποδέχονται την χάραξη μέχρι τους Αγ. Σαράντα ως καταχρηστική), η πρώην Γιουγκοσλαβία από το 1948, τις οποίες σήμερα ακολουθούν Κροατία και Μαυροβούνιο, η Αίγυπτος από το 1991(αλλά σε ορισμένα σημεία κοντά στο Σουέζ, δεν τις αποδέχονται οι ΗΠΑ ως καταχρηστικές). Η Μάλτα από το 1981 κλείνει με αρχιπελαγικές γραμμές βάσεως τα τέσσερα νησιά της (αλλά οι ΗΠΑ έχουν αντιδράσει ότι δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις που θέλει η Σύμβαση του 1982 για να αναγνωρίζεται η Μάλτα ως Αρχιπελαγικό Κράτος). Η Τουρκία το 1964 χάραξε ΕΓΒ στο Αιγαίο13, αλλά με νεώτερο νόμο της το 1982, καταργεί τον προγενέστερο, οπότε συνάγεται ότι τις έχει ακυρώσει14. Στην Μ. Θάλασσα, ΕΓΒ έχουν ορίσει: Η Ρουμανία από το 1958, η Βουλγαρία από το 1951 για να κλείσει τους κόλπους Varna και Bourgas, ενώ από το 1984 ΕΓΒ είχε χαράξει η τότε Σοβιετική Ένωση, τις οποίες σήμερα εφαρμόζουν η Ρωσία, η Ουκρανία και η Γεωργία.

4.Α.7. Στα ΕΥ συγκαταλέγονται επίσης: α) σύμφωνα με το άρθρο 11, τα Λιμάνια και οι λιμενικές εγκαταστάσεις, β) οι Λίμνες, γ) σύμφωνα με το άρθρο 9, τα Ποτάμια με τις εκβολές τους, καθώς και τα ύδατα που περιέχονται σε εκβολές τύπου δέλτα, ανεξαρτήτως
13 Η Ελλάδα αντέδρασε αμέσως το 1964 προς τον Γεν. Γραμματέα του ΟΗΕ, ως μη συνάδουσες με τις αρχές του δικαίου και δήλωσε ότι δεν τις αποδέχεται.
14 Παρά ταύτα στις επίσημες εκδόσεις του ΟΗΕ, εξακολουθούν να εμφανίζονται και έτσι δημιουργείται σύγχυση.
7
του μήκους και πλάτους αυτών, και δ) σύμφωνα με το άρθρο 10, οι Κόλποι, οι οποίοι όμως για να αναγνωρισθούν νομίμως ως κόλποι θα πρέπει οι εσοχές της θάλασσας στην ξηρά, να πληρούν δύο κριτήρια, δηλαδή: α) να έχουν στόμιο ανοίγματος έως 24νμ (σε περίπτωση που στην διάταξη του στομίου υπάρχουν νησιά ή βράχοι, αφαιρείται το μήκος τους, ώστε το άθροισμα των ευθύγραμμων τμημάτων να είναι έως 24νμ) και β) (συγχρόνως με την πρώτη προϋπόθεση), να πληρούται και ο κανόνας του ημικυκλίου, που ορίζει πως θα πρέπει να σχεδιασθεί νοητό ημικύκλιο, με διάμετρο το ευθύγραμμο τμήμα του στομίου (δηλ. διάμετρος έως 24νμ), και η επιφάνεια της θάλασσας που περιέχεται στο ημικύκλιο να είναι ίση ή μικρότερη από την επιφάνεια των υδάτων που υπάρχουν στην φυσική εσοχή της θάλασσας προς την πλευρά της ξηράς. Ως Κόλποι αναγνωρίζονται επίσης και εκείνοι που έχουν χαρακτηρισθεί ως «ιστορικοί», ανεξαρτήτως εάν πληρούν τις ανωτέρω προϋποθέσεις, αρκεί να υπάρχει παραδοχή της ιστορικότητας υπό των άλλων Κρατών.

4.Α.8. Όλα τα Κράτη της Μεσογείου-Μ. Θάλασσας (πλην της Ελλάδος) έχουν νομοθετήσει το κλείσιμο των κόλπων τους με άνοιγμα 24νμ στο στόμιο. Η Ελλάδα κλείνει τους κόλπους στα 10νμ, αλλά δεν έχει εκδώσει πράξη εσωτερικού δικαίου που να το ορίζει και επομένως δεν είναι γνωστό διεθνώς, αφού σχετικός νόμος δεν έχει σταλεί στον ΟΗΕ15.

4.Α.9. Αναφορικά με την ιστορικότητα των κόλπων, η Ιταλία έχει κλείσει τον κόλπο του Τάραντα, που έχει άνοιγμα 60νμ, αλλά υπάρχει επίσημη αντίδραση των ΗΠΑ και Μ. Βρετανίας. Ομοίως και η Λιβύη κλείνει τον κόλπο της Σύρτης, που έχει άνοιγμα 296νμ, αλλά υπάρχει αντίδραση των ΗΠΑ με επανειλημμένες δραστηριότητες πολεμικών πλοίων και αεροσκαφών, οι οποίες έφτασαν μάλιστα και σε θερμό αεροπορικό επεισόδιο το 1986. Για την ιστορικότητα του κόλπου της Σύρτης έχουν αντιδράσει επίσης με διπλωματικές νότες: Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα, Γερμανία, Νορβηγία και Αυστραλία. Αντιθέτως Ρουμανία, Συρία, Σουδάν και Μπουργκίνα Φάσο, έχουν αναγνωρίσει τον ιστορικό τίτλο της Λιβύης. Ειδική περίπτωση φυσιογνωμίας κόλπου είναι και η Αζοφική θάλασσα, η οποία συγκοινωνεί με την Μ. Θάλασσα με το στενό Κερχ (εύρους από 3 έως 9 νμ), όπου τα δύο ενδιαφερόμενα Κράτη, Ουκρανία και Ρωσία, συμφώνησαν το 2003 να θεωρούν την περιοχή ως ΕΥ των δύο Κρατών.

4.Α.10. Στα EY, τα Κράτη ασκούν «πλήρη και απόλυτη κυριαρχία», όπως στο έδαφός τους. Η «κυριαρχία» σημαίνει α) το απόλυτο δικαίωμα εκμεταλλεύσεως όλων των πηγών στη θαλάσσια μάζα, τον βυθό και το υποθαλάσσιο υπέδαφος, β) ότι απαγορεύεται, πλην της περιπτώσεως της έκτακτης ανάγκης, κάθε προσέγγιση ή κατάπλους οποιουδήποτε τύπου πλοίων και υποβρυχίων, χωρίς την συγκατάθεση και την άδεια του κράτους, γ) ότι κανένα κράτος δεν απολαμβάνει ούτε του δικαιώματος της αβλαβούς διελεύσεως (innocent passage) μέσα στα ύδατα αυτά16, και δ) ότι απαγορεύεται η υπέρπτηση Αεροσκαφών άνευ αδείας, πλην της περιπτώσεως εκτάκτου ανάγκης και ε) ότι ασκείται πλήρης και απόλυτη εξουσία στην εφαρμογή της νομοθεσίας του κράτους σε όλα τα πρόσωπα και πράγματα.

4.Β. Χωρική Θάλασσα (ΧΘ)(Territorial Sea)
4.Β.1. Η ΧΘ, ή αλλιώς Αιγιαλίτιδα ζώνη, είναι η θαλάσσια ζώνη «εθνικής κυριαρχίας» που μπορεί να φτάσει έως 12νμ από τις γραμμές βάσεως (φυσική ακτογραμμή, ή ΕΓΒ), ή από τις αρχιπελαγικές γραμμές για τα Αρχιπελαγικά Κράτη (άρθρο 3). Μέχρι τον Φεβρουάριο 2009, 138 Παράκτια, Νησιωτικά και Αρχιπελαγικά Κράτη του ΟΗΕ, έχουν
15 Παραλλήλως με Αναγκαστικό Νόμο του 1913, έχει ορισθεί ότι κατά την διάρκεια ενόπλου συγκρούσεως οι «κόλποι» κλείνονται σε άνοιγμα 20νμ.
16 Πλην της περιπτώσεως που ορίζει το άρθρο 8 παρα 2, της Συμβάσεως 1982, όταν δηλαδή έχουν κλεισθεί ως ΕΥ θαλάσσιες περιοχές που προηγουμένως δεν ήταν τέτοια ύδατα, τότε στα ΕΥ αυτά, νομιμοποιείται η άσκηση του δικαιώματος της «αβλαβούς διελεύσεως».
8
ορίσει ΧΘ εύρους 12νμ17. Τα Κράτη της Μεσόγειου και Μ. Θαλάσσης έχουν ορίσει ΧΘ 12νμ, πλην της Ελλάδος που έχει ορίσει 6νμ18 και της Τουρκίας που έχει ομοίως 6νμ στο Αιγαίο και σε μέρος των ακτών της επί της Μεσογείου έως την Antalya, αλλά έχει ορίσει εύρος 12νμ στην Μ. Θάλασσα και στην Μεσόγειο από την Antalya και ανατολικά19. Η Μ. Βρετανία έχει ορίσει ΧΘ 3νμ στο Γιβραλτάρ ενώ στις Βάσεις της στην Κύπρο, τα 3νμ έχουν χαρακτηρισθεί ως «ζώνη ασφαλείας», μέσα στην θάλασσα. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, δεν μπορεί να χαράξει ΧΘ, επειδή έχει μέτωπο μικρής χερσονήσου στα εσωτερικά ύδατα της Κροατίας, γι’ αυτό και το 1999 έγινε ειδική μεταξύ των δύο Κρατών συμφωνία, ώστε να αναγνωρίζεται στην πρώτη, έξοδος __________στην Αδριατική. Από την άλλη πλευρά, η Σλοβενία δεν έχει οριοθετήσει ΧΘ επειδή έχει μέτωπο περιορισμένης ακτής στον κόλπο της Τεργέστης και δεν έχει υπογραφεί συμφωνία με την παρακείμενη Κροατία. Η Ιταλία και η Γαλλία συμφώνησαν το 1989 την ΧΘ στο Στενό Bonifacio (Κορσική-Σαρδηνία), στο μέσο της αποστάσεως των δύο νησιών.

4.Β.2. Η θεωρία του διεθνούς δικαίου έχει καταλήξει ότι υπάρχει αποκρυσταλλωμένος εθιμικός κανόνας που θέλει την ΧΘ να ανήκει στα Κράτη, ως αδιάρρηκτη επί του ηπειρωτικού, ή του νησιαίου, ή των βράχων εδάφους, πλήρης, «απόλυτη και αποκλειστική κυριαρχία» τους, στην συνεχόμενη των ακτών τους θάλασσα, χωρίς να χρειάζεται να την εξαγγείλουν και χωρίς να μπορούν να αποποιηθούν του δικαιώματος να την έχουν20. Σύμφωνα με το άρθρο 2(2) της Συμβάσεως 1982, η κυριαρχία στην ΧΘ περιλαμβάνει, σε νοητή στήλη, κυριαρχία στην επιφάνεια της θάλασσας, στον υπερκείμενο αυτής ατμοσφαιρικό αέρα, στην θαλάσσια μάζα, στον βυθό και στο υποθαλάσσιο υπέδαφος. Με την ανάγνωση του εν λόγω άρθρου, συμπεραίνεται ότι το απόλυτο μέγεθος που καθορίζει το εύρος της κυριαρχίας κάθε Κράτους στον «εναέριο χώρο»21, στην «θαλάσσια μάζα», στον «βυθό» και στο «υποθαλάσσιο υπέδαφος», είναι το μήκος της θαλάσσιας περιοχής που ορίζει το Κράτος, μονομερώς, με νομική του πράξη, ως εύρος της ΧΘ του, μέχρι τα 12νμ, μέγεθος το οποίο έχει αποκρυσταλλωθεί ως εθιμικό δικαίωμα22. Συνεπώς ο «εθνικός εναέριος χώρος» υπολογίζεται με αναγωγή στην θάλασσα και σε τόσο εύρος έως τα 12νμ, όσο έχει ορίσει ως ΧΘ το κάθε Κράτος. Δική τους ΧΘ και κατ’ επέκταση και εθνικό εναέριο χώρο, ανάλογο του εύρους αυτής, έχουν και τα Νησιά και οι Βράχοι (άρθρο 121). Από τα Κράτη της Μεσογείου και της Μ. Θάλασσας, η Ελλάδα, έχει ορίσει διαφορετικό εύρος του εθνικού της εναερίου χώρου από το 1931, προσδιορίζοντάς τον στα 10νμ από τις ακτές του ηπειρωτικού της εδάφους, των νησιών και των βράχων της, και τον χαρακτηρίζει «αιγιαλίτιδα ζώνη για την αστυνόμευση και έλεγχο της αεροπορίας23» (η Τουρκία και οι ΗΠΑ, αμφισβητούν το πλεονάζον του εύρους της ΧΘ, εύρος των 4νμ, ότι αποτελεί νόμιμο εθνικό εναέριο χώρο της Ελλάδος).

4.Β.3. Κάθε Κράτος, βάσει του άρθρου 2(1), ασκεί «πλήρη, απόλυτη και αποκλειστική κυριαρχία», στην ΧΘ που έχει ορίσει. Η απόλυτη κυριαρχία, εξηγείται από το γεγονός ότι, η εξαγγελία της ΧΘ και του εύρους της, γίνεται με εσωτερικού δικαίου νομική πράξη κάθε Κράτους, χωρίς να χρειάζεται καμία άλλη νομοτυπική διαδικασία στο πλαίσιο
17 ΧΘ 200νμ έχουν ορίσει 7 Κράτη, 2 Κράτη έχουν ορίσει 3νμ, 1 Κράτος έχει ορίσει 30νμ και οι Φιλιππίνες (Αρχιπελαγικό Κράτος) έχει ορίσει πολυγωνική χάραξη τέτοια, που σε ορισμένες περιοχές είναι 12νμ και σε άλλες υπερβαίνει το εύρος αυτό. Στοιχεία από την επίσημη ιστοσελίδα ΟΗΕ/DOALOS:www.un.org.doalos.
18 Α.Ν. 230/ 17 Σεπτ.-13 Οκτ. 1936 (ΦΕΚ Α’ 450/1936). Παράλληλα, με τον Ν.Δ. 187/20 Σεπτ. 1973 (ΦΕΚ Α’ 261/1973), επιβεβαιώνεται το εύρος της XΘ των 6νμ και παραλλήλως προβλέπεται ότι, με προεδρικό διάταγμα μπορεί το εύρος αυτό να ορισθεί και αλλιώς. Όταν επίσης η Ελλάδα κύρωσε την Σύμβαση του 1982, με τον Ν. 2321/1995 (ΦΕΚ 136 Α’), στο άρθρο 2 αυτού αναφέρει ότι επιφυλάσσεται όποτε κρίνει να επεκτείνει με Νόμο την ΧΘ της έως 12νμ.
19 Η Τουρκία, με τον Ν. 2674/ 20-5-1982 έχει ορίσει εύρος ΧΘ στη περιοχή του Αιγαίου 6ν.μ. και με την υπαριθμ. 8/4672 απόφαση του Υπουργικού της Συμβουλίου, καθόρισε 12νμ στη Μαύρη Θάλασσα και στη Μεσόγειο.
20 Άποψη Δικαστή Lord McNair στην υπόθεση ‘Anglo-Norwegian Fisheries’, ICJ Rep. (1951), p. 160.
21 Το όριο της καθ’ ύψος κυριαρχίας δεν ορίζεται από συμβατικό κείμενο, αλλά έχουν επιλεγεί τα 50χλμ καθόσον η αεροδυναμική δεν επιτρέπει αυτοδύναμη πτήση των αεροσκαφών άνω του ύψους αυτού.
22 Αυτό σημαίνει πως δεν είναι αναγκαίο να έχει κυρωθεί η Σύμβαση 1982 για να ορίζει ένα Κράτος ΧΘ 12νμ.
23 ΠΔ της 6/18 Σεπτ. 1931 (ΦΕΚ Α’ 325). Ομοίως και με τον Ν. 5017/ 3-13 Ιουν. 1931 (ΦΕΚ Α’ 158), επαναλαμβάνεται το ίδιο εύρος του Εναερίου Χώρου για τους σκοπούς αστυνομεύσεως της αεροπλοΐας.
9

του διεθνούς δικαίου, παρά μόνον η κοινοποίηση της νομοθεσίας αυτής στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, ώστε στην συνέχεια να υπάρχει διεθνής ανακοίνωση μέσω των επισήμων εντύπων του Οργανισμού. Η πλήρης κυριαρχία σηματοδοτείται από την αποκλειστική εξουσία που έχει το Κράτος να επιβάλλει μέσα στην ΧΘ του την εθνική του νομοθεσία σε όλο τον χώρο του εύρους της που έχει καθορίσει. Δηλαδή, κυριαρχία στην επιφάνεια της θαλάσσης, στον υπερκείμενο ατμοσφαιρικό αέρα, στην θαλάσσια μάζα, στον βυθό και το υποθαλάσσιο υπέδαφος, ως εάν να πρόκειται περί δημοσίου κτήματος. Η έννοια της αποκλειστικής κυριαρχίας, σημαίνει ότι κανένα άλλο Κράτος δεν νομιμοποιείται στην καθ’ οιονδήποτε τρόπο και λόγο εκμετάλλευση της ΧΘ στην τρισδιάστατη σύστασή της. Τα Κράτη όμως, δυνάμει της απόλυτης κυριαρχίας τους στην ΧΘ, θέλουν εθιμικώς, αλλά και συμβατικώς μέσω των διατάξεων της Συμβάσεως 198224, να αυτοπεριορίζονται, νοθεύοντας την κυριαρχία τους με την παραχώρηση δικαιώματος «αβλαβούς διελεύσεως» (innocent passage), υπό προϋποθέσεις25, σε όλα τα εμπορικά και κρατικά πλοία των άλλων Κρατών. Η «νόθευση της κυριαρχίας» όμως δεν συντρέχει υπέρ του πλου των Υποβρυχίων σε κατάδυση, αλλά τα σκάφη αυτά, για να απολαμβάνουν του δικαιώματος της «αβλαβούς διελεύσεως» μέσα στην ΧΘ των Κρατών, υποχρεούνται να πλέουν σε ανάδυση και να επιδεικνύουν την σημαία τους. Από την άλλη πλευρά για τα Αεροσκάφη (Α/Φ), η κυριαρχία κάθε Κράτους είναι απόλυτη, και έτσι, απαγορεύεται κατηγορηματικά να διέρχονται Α/Φ από την ΧΘ του, χωρίς άδεια26.
4.Β.4. Ριζική σχεδόν ανατροπή επιφέρει όμως η Σύμβαση 1982, στην κατά τα ανωτέρω νοθευμένη (με το δικαίωμα της «αβλαβούς διελεύσεως» υπέρ των άλλων Κρατών), κυριαρχία κάθε Κράτους στην ΧΘ του, επειδή έχει υιοθετήσει την εφαρμογή ενός νέου θεσμού ναυσιπλοΐας, του «πλου διελεύσεως» (transit passage), ο οποίος νομιμοποιείται να εφαρμόζεται μέσα στην ΧΘ των Κρατών, σε συγκεκριμένης γεωμορφολογίας «Στενά Διεθνούς Ναυσιπλοΐας» (ΣΔΝ)27. Ο «πλους διελεύσεως» (εννοείται ως «πτήση διελεύσεως» για τα Α/Φ), νοθεύει ακόμη περισσότερο την κυριαρχία των Κρατών στην ΧΘ τους, επειδή α) επιτρέπεται δικαίωμα στα Υποβρύχια να πλέουν σε κατάδυση, β) στα Αεροσκάφη να υπερίπτανται, με μόνη υποχρέωση τους να ακροώνται την διεθνή συχνότητα κινδύνου, και γ) επειδή δεν επιτρέπεται, ούτε και σε περίοδο ενόπλου συγκρούσεως, για τα πλοία και τα Α/Φ των ουδετέρων στην σύγκρουση Κρατών, να αναστέλλονται τα δικαιώματα αυτά, ούτε και προσωρινά.
4.Β.5. Συμφυές με την «κυριαρχία» στην ΧΘ, είναι και το δικαίωμα των Κρατών να νομοθετούν και να επιβάλλουν τους νόμους και τους κανονισμούς τους, σύμφωνα με τις αρχές του διεθνούς δικαίου και τις διεθνείς συμβάσεις που έχουν κυρώσει. Στην ΧΘ του, το Κράτος, έχει συνεπώς και το δικαίωμα να εφαρμόζει ποινική και αστική δικαιοδοσία στα πλοία που πλέουν μέσα σε αυτήν και για όσα αδικήματα η νομοθεσία ή οι κανονισμοί του προβλέπουν, εξαιρουμένων όμως των πλοίων που απολαμβάνουν του δικαιώματος της «ασυλίας» και των προσώπων εκείνων που απολαμβάνουν «ετεροδικίας». Ακόμη, η «κυριαρχία» σημαίνει ότι, σε ορισμένα τμήματα της ΧΘ τους, τα Κράτη μπορούν να αναστέλλουν προσωρινά όμως το δικαίωμα της «αβλαβούς διελεύσεως», όταν λόγοι εθνικής τους ασφαλείας ή λόγοι ασφαλείας της ναυσιπλοΐας το επιβάλλουν, χωρίς να κάνουν διακρίσεις σε τύπους πλοίων και σε σημαίες Κρατών. Το δικαίωμα να νομοθετούν και να απαιτούν την τήρηση των νόμων και των κανονισμών τους, υπάρχει αμείωτο και για την ΧΘ που βρίσκεται μέσα στα ΣΔΝ, ακόμη και σε εκείνα που επιτρέπεται ο «πλους διελεύσεως»
24 Τμήμα 3, άρθρα 17 έως και 19 Συμβάσεως 1982
25 Βλ. άρθρα 18 και 19 Συμβάσεως 1982.
26 Η απαγόρευση διελεύσεως Αεροσκαφών από την ΧΘ δεν ορίζεται στην Σύμβαση με συγκεκριμένη διάταξη, αλλά συνάγεται από το σύνολο των άρθρων 17 έως και 32 όπου δεν γίνεται καμία μνεία σε δικαίωμα των Αεροσκαφών σε «αβλαβή διέλευση», ενώ αντιθέτως, για το δικαίωμα των Αεροσκαφών σε «πτήση διελεύσεως», μέσα στην ΧΘ των Στενών Διεθνούς Ναυσιπλοΐας, υπάρχει σχετική μέριμνα στο άρθρο 39.
27 Το θέμα των «Στενών Διεθνούς Ναυσιπλοΐας» (Straits used for International Navigation), άρθρα 37 έως 44 Συμβάσεως 1982, έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον για την Ελλάδα.
10
(και η «πτήση διελεύσεως» για τα Α/Φ), με μόνη διαφορά ότι δεν μπορεί να αναστέλλεται το δικαίωμα ναυσιπλοΐας (και υπερπτήσεως), όπως γράφτηκε προηγουμένως. Οι δικαιοδοσίες του Κράτους στην ΧΘ, δεν εφαρμόζονται στα πολεμικά και στα κρατικά πλοία, που δεν ασκούν εμπορική δραστηριότητα (άρθρα 29 έως και 31), επί των οποίων όμως το Κράτος, έχει το δικαίωμα να ζητήσει την άμεση αναχώρησή τους από την ΧΘ, όταν κρίνει ότι δεν ακολουθούνται οι κανόνες της «αβλαβούς διελεύσεως» ή του «πλου διελεύσεως» και σε περίπτωση που υπήρξε βλάβη των συμφερόντων του, μπορεί να ζητήσει επανόρθωση της ζημιάς μέσω της διπλωματικής οδού.

4.Β.6. Το εξωτερικό όριο της ΧΘ, ανεξαρτήτως εάν είναι, ή υπολείπεται των 12νμ, αποτελεί την αφετηρία για να οριοθετούνται οι άλλες θαλάσσιες ζώνες των Κρατών: ΣΖ, ΑΟΖ και ΥΦΑΛ. Μετά την ΧΘ, εφόσον δεν έχει οριοθετηθεί ΑΟΖ, βρίσκεται η ΑΘ. Όταν οριοθετηθεί ΑΟΖ, η ΑΘ βρίσκεται έξω από αυτήν28. Συνεπώς εάν δεν έχει οριοθετηθεί ΑΟΖ και υπάρχει μόνον η ΧΘ του Κράτους, τότε εάν εξαγγελθεί ΣΖ και ακόμη και εάν οριοθετηθεί ΥΦΑΛ, η θάλασσα αυτών των δύο ζωνών είναι ΑΘ, που σημαίνει ότι εκεί, όλα τα Κράτη απολαμβάνουν του δικαιώματος της «ελευθερίας της ναυσιπλοΐας» και τα επαγόμενα αυτής δικαιώματα.

4.Β.7. Βάσει του άρθρου 15, η χάραξη γραμμής οριοθετήσεως της ΧΘ μεταξύ δύο Κρατών που οι ακτές τους βρίσκονται η μία απέναντι στην άλλη (αντι-κείμενες), ή η μία δίπλα στην άλλη (παρα-κείμενες), γίνεται με βάση την θεμελιώδη αρχή της «μέσης γραμμής-ίσης αποστάσεως», εκτός αν μεταξύ τους συμφωνηθεί διαφορετικά. Όμως η αρχή της «μέσης γραμμής- ίσης αποστάσεως», όπως διατυπώνεται στην Σύμβαση 1982, δέχεται δύο εξαιρέσεις οι οποίες μπορεί να την τροποποιούν, όταν α) υπάρχει «ιστορικός τίτλος» για κάποια θαλάσσια περιοχή και τα Κράτη έχουν συμφωνήσει στην ύπαρξη του τίτλου, είτε με τη μακρόχρονη σιωπηρή παραδοχή, ή με συμφωνία αναγνωρίσεως και β) όταν υπάρχουν «ειδικές περιστάσεις»29. Οι «ειδικές περιστάσεις» δεν προσδιορίζονται στη Σύμβαση 1982. Εάν τα Κράτη δεν συμφωνούν στην οριοθέτηση της μεταξύ τους ΧΘ με την αρχή της «μέσης γραμμής-ίσης αποστάσεως», τότε η αναζήτηση των «ειδικών περιστάσεων» και η παραδοχή ότι αυτές επηρεάζουν την οριοθέτηση, εξαναγκάζει τα Κράτη σε προσφυγή στους μηχανισμούς «ειρηνικής επιλύσεως των διαφορών». Οι μηχανισμοί περιλαμβάνουν διαπραγμάτευση, διαιτησία και τελική κρίση από δικαστήριο. Η Σύμβαση 1982, αφήνει στα Κράτη ευχέρεια να μην εντάσσουν στον μηχανισμό επιλύσεως των διαφορών που η ίδια εισάγει, εκείνες που αφορούν την οριοθέτηση της ΧΘ, από την άλλη όμως πλευρά για να αποφεύγεται εκτράχυνση των σχέσεών τους, τα υποχρεώνει να προσφύγουν σε «διαιτησία», ή στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαίου Θαλάσσης (ITLOS30) (το οποίο έχει συσταθεί από την Σύμβαση 1982). Η προσφυγή στο ITLOS, επιβάλλεται φυσικά και μόνον σε εκείνα τα Κράτη που έχουν κυρώσει την Σύμβαση 1982 και δεσμεύονται από τις ρυθμίσεις της. Σε αντίθετη περίπτωση, λειτουργεί ο μηχανισμός επιλύσεως των διαφορών που εισάγεται με
28 Βλ. άρθρο 86 όπου ορίζεται πως η ΑΘ είναι η θάλασσα έξω από τα ΕΥ και την ΧΘ και όταν οριοθετηθεί ΑΟΖ ότι η ΑΘ αρχίζει μετά από αυτήν. Δηλαδή ΧΘ+ΑΟΖ=200νμ.(άρα ΑΟΖ 188νμ όταν ΧΘ=12νμ). Όταν δύο γειτονικά Κράτη οριοθετήσουν ΑΟΖ και οι μεταξύ τους αποστάσεις είναι ίσες ή μικρότερες από 400νμ, τότε δεν υπάρχει ΑΘ στην περιοχή. Αυτό είναι και το γεγονός που περιάγει την Μεσόγειο στο άρθρο 122 ως Κλειστή Θάλασσα.
29 Βλ. άρθρο 15, 2ο εδάφιο. Οι «ειδικές περιστάσεις» δεν καθορίζονται στην Σύμβαση αλλά έτυχαν ευρείας συζητήσεως μεταξύ των Κρατών κατά την διάρκεια της διαμορφώσεως του άρθρου 15. Στις συζητήσεις ως ειδικές περιστάσεις τα Κράτη, θεωρούσαν την ύπαρξη νησιών ή άλλων νησιωτικών φυσιογνωμιών (βράχων, κοραλλιογενών ατόλων, σκοπέλων, υφάλων), ή καναλιών ναυσιπλοΐας, την φυσιολογική και γεωλογική δομή του θαλασσίου περιβάλλοντος και τέλος την σύσταση του βυθού και του υποθαλασσίου υπεδάφους, αλλά δεν κατέληγαν σε ομόφωνη παραδοχή και τελικώς άφησαν το άρθρο 15 ανέπαφο και γενικόλογο. Το ΔΔΧ σε δύο αποφάσεις (1977 στην «Delimitation of the Continental Shelf between UK and France», και 1985 στην υπόθεση «Maritime Boundary between Guinea και Guinea-Bissau»), ως «ειδικές περιστάσεις» εξέλαβε την ύπαρξη νησιών για την οριοθέτηση ΧΘ, ΑΟΖ και ΥΦΑΛ.
30 ITLOS = International Tribunal on the Law of the Sea. Συγκροτήθηκε ως σώμα το 1996 (δύο χρόνια μετά την έναρξη διεθνούς ισχύος της Συμβάσεως). Η έδρα του δικαστηρίου βρίσκεται στο Αμβούργο (Γερμανία). Απαρτίζεται από 21 δικαστές που εκλέγονται από την Γενική Συνέλευση των Κρατών που έχει κυρώσει την Σύμβαση, με γνώμονα να υπάρχει γεωγραφική κατανομή, 5 από Αφρική, 5 από Ασία, 4 από Ανατολική Ευρώπη, 4 από Λατινική Αμερική και Καραϊβική και 4 από Δυτική Ευρώπη και άλλα Κράτη. Οι αποφάσεις του Δικαστηρίου είναι δεσμευτικές για τα Κράτη, αλλά δεν υπάρχει μηχανισμός επιβολής τους.
11

τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ, ο οποίος προβλέπει ομοίως την «ειρηνική επίλυση των διαφορών», αλλά με την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

4.Γ. Συνορεύουσα Ζώνη (ΣΖ)(Contiguous Zone)
4.Γ.1. Η ΣΖ, σύμφωνα με το άρθρο 33, είναι θαλάσσια ζώνη που συνορεύει με την ΧΘ, αρχίζει αμέσως μετά το εξωτερικό όριο αυτής και δεν μπορεί να επεκταθεί πέραν των 24νμ, από τις γραμμές βάσεως από τις οποίες μετράται το εύρος της ΧΘ, ανεξαρτήτως εάν η τελευταία έχει οριοθετηθεί ή όχι στο ανώτατο επιτρεπόμενο εύρος των 12νμ 31. Δικαίωμα σε ΣΖ έχουν μεμονωμένα και τα Νησιά και οι Βράχοι. Διεθνώς, έως τον Φεβρουάριο 2009, από τα Παράκτια, Νησιωτικά και Αρχιπελαγικά Κράτη του ΟΗΕ, 77 Κράτη έχουν κηρύξει ΣΖ 24νμ32. Από τα Κράτη της Μεσόγειου-Μ. Θαλάσσης έχουν ορίσει ΣΖ 24νμ: Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Μάλτα, Κύπρος, Συρία, Αίγυπτος, Τυνησία, Μαρόκο, Βουλγαρία, Ρουμανία, και Ρωσία. Τα υπόλοιπα Κράτη δεν έχουν κηρύξει ΣΖ.

4.Γ.2. Εάν ένα Κράτος μετά την ΧΘ διακηρύξει ΣΖ, χωρίς να έχει οριοθετήσει ΑΟΖ, υπάρχει προβληματισμός από που αρχίζει η ΑΘ. Η Σύμβαση 1982 δεν διευκρινίζει την κατάσταση. Η νομική υπόσταση της ΣΖ περιπλέκει: α) επειδή επιτρέπεται στα Κράτη να την κηρύσσουν μονομερώς, χωρίς να υπάρχει ούτε εθιμικά αλλά ούτε και από την Σύμβαση 1982 μεθοδολογία οριοθετήσεως ώστε να διακρίνεται διαχωριστική οριογραμμή της ΣΖ μεταξύ των Κρατών, οπότε δηλαδή, είναι δυνατόν οι ΣΖ γειτονικών Κρατών να επικαλύπτονται και συνεπώς μέσα σε επικαλυπτόμενη θαλάσσια ζώνη δύο ή περισσότερα Κράτη να ασκούν κυριαρχικά αστυνομικού χαρακτήρα δικαιώματα και β) επειδή, εάν έξω από την ΧΘ (όταν δεν έχει οριοθετηθεί ΑΟΖ) υπάρχει η ΑΘ, εφόσον θα ορισθεί ΣΖ, τότε φαίνεται ως εάν το διεθνές δίκαιο αποδέχεται την δυνατότητα των Κρατών να νοσφίζονται τμήματος της ΑΘ και μέσα σε αυτήν να ασκούν κυριαρχικές δικαιοδοσίες περιοριστικές των δικαιωμάτων στην ελευθερία χρήσεως των ανοικτών θαλασσών, δηλαδή ως εάν να αναγνωρίζεται στα Κράτη δυνατότητα που το ίδιο το δίκαιο απορρίπτει κατηγορηματικά. Μετά ταύτα, χρειάζεται να τακτοποιηθεί η νομική φυσιογνωμία της ΣΖ αφού δεν επιλύεται με την Σύμβαση 1982. Η άποψη που έχει επικρατήσει θεωρητικά και βρίσκει ανταπόκριση στην πρακτική των Κρατών θέλει στην ΣΖ τα τρίτα Κράτη να απολαμβάνουν τις ελευθερίες και τα δικαιώματα της ΑΘ και το Κράτος που την έχει ορίσει να νομιμοποιείται μόνον ως προς την άσκηση δικαιωμάτων αστυνομικής του προστασίας. Συνεπώς η ΣΖ είναι ερμαφρόδιτη ζώνη: α) αφού μετά την ΧΘ η εξαγγελία της δεν επηρεάζει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες που έχουν τα Κράτη στην ΑΘ, εκτός εάν έχει ορισθεί ΑΟΖ, οπότε τότε η ΑΘ λογίζεται μετά από αυτήν, β) αφού επιτρέπεται να υπερκαλύπτεται μεταξύ δύο ή περισσοτέρων Κρατών, και τέλος γ) επειδή η ΣΖ υπάρχει μέχρι να ορισθεί ΑΟΖ, οπότε απορροφάται από αυτήν.

4.Γ.3. Κάθε Κράτος στην ΣΖ ασκεί αστυνομική δικαιοδοσία για προληπτικό ή κατασταλτικό έλεγχο και τήρηση της νομοθεσίας και των κανονισμών του επί τελωνειακών, δημοσιονομικών, μεταναστευτικών ή υγειονομικών ζητημάτων. Επίσης έχει δικαιοδοσία κυρώσεων για κάθε σχετική προς τα ανωτέρω παραβίαση ακόμη και όταν αυτή έχει διαπραχθεί στο έδαφός του, στα ΕΥ ή στην ΧΘ. Παραλλήλως υπάρχει δικαιοδοσία ελέγχου και προστασίας της κληρονομιάς και κυριότητος του επί αρχαιολογικών και ιστορικών αντικειμένων στον βυθό και στο θαλάσσιο υπέδαφος της ΣΖ, ώστε έτσι να προλαμβάνονται ή να καταστέλλονται φαινόμενα αρχαιοκαπηλίας. Ενδεχόμενο όμως είναι, λόγω της επικαλύψεως των ΣΖ, να δημιουργούνται προβλήματα κυριότητος επί των αρχαιολογικών ή των ιστορικών ευρημάτων ή και επί των επιστημονικών ερευνών για αυτά, καταστάσεις που
31 Βλ. άρθρο 33.Το άθροισμα ΧΘ και ΣΖ δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 24νμ. Δηλαδή ΧΘ + ΣΖ = 24νμ. Η ΧΘ δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 12νμ. Όταν ΧΘ<12 24="">12νμ. Δηλαδή εάν η Ελλάς εξήγγειλε ΣΖ επειδή έχει ΧΘ 6νμ, θα μπορούσε να ορίσει ΣΖ 18νμ.
32 Από την επίσημη ιστοσελίδα ΟΗΕ/DOALOS: www.un.org.doalos. Επίσης 4 Κράτη έχουν ορίσει ΣΖ 18νμ, 1 Κράτος 14νμ και 1 Κράτος 15νμ.ρατή, «Η Υποβρύχια Αρχαιολογία και το Νέο Δίκαιο της Θάλασσας», ΕΝΑΛΙΑ, τ.4, τεύχ
12
η Σύμβαση 1982 επιλύει μερικώς μόνο.33 Στην θάλασσα της ΣΖ, τα τρίτα Κράτη απολαμβάνουν των δικαιωμάτων και των ελευθεριών της ΑΘ που σημαίνει ελευθερία ναυσιπλοΐας, όπου δεν υπάρχει ούτε το σχετικά περιοριστικό καθεστώς της «αβλαβούς διελεύσεως», αλλά ούτε της απαγορεύσεως στα υποβρύχια να πλέουν σε κατάδυση, της απαγορεύσεως υπερπτήσεως αεροσκαφών και των στρατιωτικών ασκήσεων, και επί πλέον δεν υπάρχει περιορισμός στην εκμετάλλευση της αλιείας.

4.Δ. Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) (Exclusive Economic Zone-EEZ)
4.Δ.1. Η ΑΟΖ, σύμφωνα με το άρθρο 55 της Συμβάσεως 1982, είναι η θαλάσσια ζώνη που μετριέται έξω από το όριο της ΧΘ και μπορεί να φτάσει τα 200νμ, όταν οι αποστάσεις μεταξύ των Κρατών το επιτρέπουν. Διεθνώς, μέχρι τον Μάιο 2008, 126 Κράτη έχουν κηρύξει και οριοθετήσει ΑΟΖ, της οποίας το εύρος ποικίλει έως τα 200νμ34. Όταν οι αποστάσεις δεν επαρκούν για το ανάπτυγμα των 200νμ, τότε η ΑΟΖ οριοθετείται μεταξύ των Κρατών με συμφωνία, η οποία θα λαμβάνει υπόψη τις αρχές του διεθνούς δικαίου, με γνώμονα να αποδίδεται «ευθυδικία», δηλαδή να απονέμεται δίκαιο αποτέλεσμα (άρθρο 74(1)).
4.Δ.2. Καίτοι το διεθνές δίκαιο έχει καθιερώσει εθιμικά τη θεμελιώδη αρχή της «μέσης γραμμής– ίσης αποστάσεως», για τις οριοθετήσεις όλων των θαλασσίων περιοχών-ζωνών μεταξύ των Κρατών, η Σύμβαση του 1982, την υιοθετεί μόνον για την οριοθέτηση της ΧΘ (βάσει του άρθρου 15, καίτοι με την απόκλιση των «ειδικών περιστάσεων»), αλλά δεν την προωθεί στις οριοθετήσεις ΑΟΖ και ΥΦΑΛ, όπου εισάγει την αρχή της «ευθυδικίας». Από την άλλη πλευρά, η πρακτική των Κρατών έχει αποδείξει ότι, όταν αποφασίζουν μόνα τους, με καλή πίστη, οριοθετήσεις ΑΟΖ και ΥΦΑΛ, ακολουθούν την θεμελιώδη αρχή της «μέσης γραμμής-ίσης αποστάσεως» και σε ελάχιστες περιπτώσεις αποδέχονται αποκλίσεις λόγω των «ειδικών περιστάσεων». Όταν τα Κράτη δεν μπορούν να συμφωνήσουν, τότε δεν υπάρχει άλλη επιλογή, παρά να επιζητήσουν την οριοθέτηση μέσω του μηχανισμού επιλύσεως διαφορών, πράγμα που σημαίνει ότι τότε επιζητούν «ευθυδικία» από διαιτησία ή από δικαστήριο.

4.Δ.3. Η «ευθυδικία» δεν περιορίζεται στην αυστηρή εφαρμογή της θεμελιώδους αρχής οριοθετήσεως της «μέσης γραμμής-ίσης αποστάσεως», την οποία μάλιστα μπορεί και να αγνοήσει. Η έννοια της «ευθυδικίας», που εισάγεται στην Σύμβαση 1982 (με το άρθρο 74(1) για την οριοθέτηση της ΑΟΖ, αλλά και με το 83 για την οριοθέτηση της ΥΦΑΛ), επιδέχεται «υποκειμενική» ερμηνεία. Η ίδια η Σύμβαση δεν διευκολύνει, προσδιορίζοντας τα κριτήρια και το περιεχόμενο της «ευθυδικίας». Οιονεί «αντικειμενική» επισκόπηση των παραγόντων που επιδρούν για την απόδοση «ευθυδικίας», παρέχεται από τη νομολογία του ΔΔΧ, στις διάφορες υποθέσεις οριοθετήσεως, που κλήθηκε από τα Κράτη να αποφασίσει, προσδιορίζοντας ή την τελική οριοθετική γραμμή, ή καθορίζοντας τους άξονες, με βάση τους οποίους θα πρέπει να οριοθετήσουν τα Κράτη μόνα τους. Το Δικαστήριο έχει παραδεχθεί γενικώς ότι, η «ευθυδικία» είναι μεν νομικό κριτήριο, αλλά προκύπτει επαγωγικά, στις αποφάσεις του, ως αποτέλεσμα εφαρμογής εξω-νομικών παραγόντων, που με σχετική
33 Άρθρο 303. Παρά ταύτα η UNESCO επιχειρεί να επιλύσει τα προβλήματα κυριότητος επί των υποθαλασσίων αρχαιολογικών ευρημάτων με την «Convention on the Protection of the Underwater Cultural Heritage, 2001», η οποία τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο 2009 και έχει κυρωθεί από 20 Κράτη, μεταξύ των οποίων και 9 από τα Κράτη Μεσογείου – Μ. Θαλάσσης (ήτοι: Ισπανία, Τυνησία, Λιβύη, Κροατία, Μαυροβούνιο, Σλοβενία, Βουλγαρία, Ρουμανία και Ουκρανία). Η υπόψη Σύμβαση, δεν έχει ικανοποιήσει τις ελληνικές απόψεις που είχαν κατατεθεί κατά την διάρκεια της διπλωματικής διασκέψεως που ολοκλήρωσε την Σύμβαση, γι’ αυτό και δεν υπάρχει πρόθεση κυρώσεώς της. Βλ. σχετικώς και άρθρα: Ε. Ρούκουνας «Ποιοι Νόμοι Προστατεύουν τα Αρχαία στο Βυθό» περιοδικό Αρχαιολογία, τ.8 (Αύγουστος 1983), σ.8 επ., Α. Στρατή «Η Υποβρύχια Αρχαιολογία και το Νέο Δίκαιο της Θάλασσας» περιοδικό ΕΝΑΛΙΑ (1992), τ.4, σ. 27, E. D. Brown «Protection of the Underwater Cultural Heritage. Draft Principles and Guidelines for Implementation of Article 303 of the UNCLOS 1982», 20 (325) Marine Policy, 1996, Δ. Βουδούρης – Α. Στρατή «Η Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς σε Διεθνές και Ευρωπαϊκό Επίπεδο», Κείμενα, Αντ. Σάκκουλας (1999), Ε. Σιούσουρας «Η Προστασία της Ενάλιας Αρχαιολογικής Κληρονομιάς:Η Συμβολή της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας», περιοδικό Νόμος και Φύση (Ιούλιος 2004).
34 Από την επίσημη ιστοσελίδα ΟΗΕ/DOALOS: www.un.org.doalos.
13
βαρύτητα, ή αξία κάθε φορά, επηρεάζουν την κάθε μια υπόθεση οριοθετήσεως, για την οποία μάλιστα, όπως έχει αποφανθεί το ίδιο το ΔΔΧ, εξετάζεται ως μεμονωμένη και ξεχωριστή. Δεν είναι δηλαδή δεδομένο για το δικαστήριο ή την διαιτησία, πως οι παράγοντες εκείνοι που ελήφθησαν υπόψη σε μια οριοθέτηση, θα λαμβάνονται ή θα πρέπει να λαμβάνονται αναγκαστικά υπόψη και για άλλη υπόθεση οριοθετήσεως, για να αποδοθεί το δίκαιο αποτέλεσμα που ευαγγελίζεται η «ευθυδικία».
4.Δ.4. Το νομικό καθεστώς της ΑΟΖ είναι «ιδιόρρυθμο» (sui generis). Ειδικότερα: α) η θαλάσσια ζώνη της ΑΟΖ, η οποία βρίσκεται μεταξύ της ΧΘ των Κρατών και της ΑΘ, υπάρχει και ισχύει μόνο όταν εξαγγελθεί και οριοθετηθεί, και τα «κυριαρχικά δικαιώματα» και οι επαγόμενες δικαιοδοσίες του Κράτους ασκούνται μόνον τότε, β) το Κράτος στην ΑΟΖ, έχει αποκλειστικά κυριαρχικά δικαιώματα για την έρευνα και την εκμετάλλευση των ζώντων και μη πόρων επί της επιφάνειας της θάλασσας, της θαλάσσιας μάζα, του βυθού και του υπεδάφους, την αξιοποίηση και εκμετάλλευση της ενέργειας από τα ύδατα, τα θαλάσσια και υποθαλάσσια ρεύματα και παλίρροιες, καθώς και του ανέμου, και τέλος, το δικαίωμα εγκαταστάσεως τεχνητών νησιών και άλλων κατασκευών που θα διευκολύνουν αυτήν την εκμετάλλευση, κηρύσσοντας πέριξ των τεχνητών κατασκευών και ζώνη προστασίας της ασφαλείας τους έως 500μ, έχοντας συγχρόνως την δικαιοδοσία επιβολής της νομοθεσίας του, προς αποφυγή ή καταστολή παραβιάσεως των κυριαρχικών του δικαιωμάτων, και γ) στην θάλασσα της ΑΟΖ και τον υπερκείμενο αυτής εναέριο χώρο, τα άλλα Κράτη, απολαμβάνουν των δικαιωμάτων της ελεύθερης ναυσιπλοΐας, της υπερπτήσεως, καθώς και της ασκήσεως των ενόπλων τους δυνάμεων, και τέλος, το δικαίωμα της ποντίσεως καλωδίων και σωληναγωγών, με τον περιορισμό όμως ότι, οι ελευθερίες και τα δικαιώματα των τρίτων Κρατών, θα πρέπει να ασκούνται με απόλυτο σεβασμό των κυριαρχικών δικαιωμάτων του Κράτους που έχει ορίσει την ΑΟΖ.
4.Δ.5. Η ΑΟΖ, αποτελεί μέρος του «εθιμικού διεθνούς δικαίου», όπως έχει γνωματεύσει το ΔΔΧ σε υποθέσεις οριοθετήσεως θαλασσίων ζωνών 35. Τούτο σημαίνει ότι, ΑΟΖ μπορεί να εξαγγελθεί και να οριοθετηθεί από όλα τα Κράτη, ανεξάρτητα αν έχουν κυρώσει ή υπογράψει τη Σύμβαση 1982. Θα πρέπει όμως να τύχει προσοχής πως, σε αντίθεση με την ΥΦΑΛ, η οποία ανήκει σε ένα Kράτος χωρίς να την διακηρύξει ή να την οριοθετήσει, η ΑΟΖ πρέπει να διακηρυχθεί και να οριοθετηθεί και τα κυριαρχικά δικαιώματά του να κατοχυρωθούν με εσωτερική του νομική πράξη για να μπορεί να τα ασκεί36. Σύμφωνα με τις διατάξεις της Συμβάσεως 1982, δικαίωμα σε ΑΟΖ έχει και κάθε Νησί του Κράτους. Αντίστοιχο όμως δικαίωμα, δεν αναγνωρίζεται στους Βράχους, για τους οποίους η Σύμβαση ορίζει διαζευκτικό κριτήριο, ή να έχουν από μόνοι τους οικονομική ζωή, ή να μπορούν να συντηρήσουν από μόνοι τους ανθρώπινη διαβίωση, ώστε να θεμελιώνεται το δικαίωμα να τους αναγνωρισθεί ΑΟΖ37.

4.Δ.6. Οι οριοθετήσεις ΑΟΖ που έχουν γίνει στην Μεσόγειο είναι: Το 1968, Ιταλία με την τότε Ομοσπονδιακή Γιουγκοσλαβία, οριοθέτησαν ΥΦΑΛ, και μετά την διάλυση της δεύτερης, η Κροατία ανακοίνωσε το 2000, ότι η οριοθέτηση αυτή ισχύει και ως ΑΟΖ, σε ορισμένα τμήματα. Η Κροατία μάλιστα, ονομάζει την περιοχή ως Ζώνη Οικολογικής Προστασίας. Συμμετοχή στην επανα-οριοθέτηση, διεκδικούν και τα άλλα Κράτη που προήλθαν από την τότε Ομοσπονδιακή Γιουγκοσλαβία, και βρέχονται από την Αδριατική, ήτοι Μαυροβούνιο, Σλοβενία και Βοσνία-Ερζεγοβίνη, χωρίς ακόμη να έχει προκύψει αποτέλεσμα, γεγονός που δεν οφείλεται στην Ιταλία, αλλά στα προβλήματα που υπάρχουν μεταξύ Κροατίας, Σλοβενίας και Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, επειδή τα δύο τελευταία Κράτη, δεν έχουν μέτωπο στην Αδριατική, ή αυτό είναι πολύ περιορισμένο και εκκρεμεί η συνοριακή
35 Υποθέσεις: Tunisia – Libya Continental Shelf case (1982), Gulf of Main case (1984), Libya – Malta Continental Shelf case (1985).
36 Δηλαδή ενώ για την ΥΦΑΛ η Σύμβαση 1982 ορίζει στο άρθρο 73, κατηγορηματικά, πως υπάρχει και τα αντίστοιχα δικαιώματα του Κράτους μπορούν να ασκούνται χωρίς να χρειάζεται η διακήρυξη και η οριοθέτησή της, για την ΑΟΖ απουσιάζει αντίστοιχη διατύπωση.
37 Βλ. άρθρο 121 Συμβάσεως 1892 για τα δικαιώματα των Νησιών και των Βράχων σε ΑΟΖ και σε ΥΦΑΛ.
14
μεταξύ τους διευθέτηση, ενώ με το Μαυροβούνιο, δεν έχει γίνει ακόμη τελική συμφωνία επιβεβαιώσεως της οριοθετήσεως, λόγω της μέχρι πρότινος υφισταμένης Ομοσπονδίας του με την Σερβία, το 2006. Το 2005, η Σλοβενία όρισε περιοχή στην Αδριατική με συγκεκριμένες, αλλά προσωρινές, όπως δήλωσε, συντεταγμένες και ονόμασε την περιοχή αυτή ως Ζώνη Οικολογικής Προστασίας, μέχρις ότου διευθετηθεί με συμφωνία με την Κροατία η οριοθέτηση της μεταξύ τους ΥΦΑΛ. Μεταξύ Αιγύπτου και Κύπρου το 2003, οριοθετήθηκε ΑΟΖ στην μέση γραμμή. Η οριοθέτηση έχει χαραχθεί επιμελώς, ώστε να μην δημιουργείται παρεμβολή και αμφισβήτηση υπό της Ελλάδος στην περιοχή νοτιοανατολικώς του Καστελόριζου. Παρά ταύτα στην υπόψη οριοθέτηση έχει αντιδράσει επισήμως προς τον ΟΗΕ η Τουρκία, δηλώνοντας ότι θα έπρεπε να συμμετάσχει στην οριοθέτηση καθόσον θίγονται δικά της συμφέροντα. Τα υπόλοιπα Ευρωπαϊκά Κράτη της Μεσογείου δεν έχουν οριοθετήσει ΑΟΖ, γιατί η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ενθαρρύνει τέτοιες οριοθετήσεις επειδή: α) δείχνει ανοχή στην οριοθέτηση Αλιευτικής Ζώνης, β) ο αλιευτικός στόλος των κρατών της είναι μεγαλύτερος και καλλίτερα εξοπλισμένος και οργανωμένος από τον αντίστοιχο των κρατών της βορ. Αφρικής, ώστε να μπορεί να αλιεύει μακρύτερα και σε μεγαλύτερη θαλάσσια έκταση, ενώ η οριοθέτηση ΑΟΖ με τα βορειοαφρικανικά Κράτη, θα περιόριζε σημαντικά τις θαλάσσιες περιοχές αλιευτικής εκμεταλλεύσεως, και γ) πιέζουν και οι άλλες εκτός Μεσογείου μεγάλες ναυτικές και ναυτιλιακές δυνάμεις, αφού στην ΑΟΖ τα Κράτη μπορούν να επιβάλλουν περιορισμούς που δεν υπάρχουν στην ΑΘ και με την οριοθέτηση ΑΟΖ στην Μεσόγειο, όλη πλέον η Θάλασσα θα έπιπτε υπό την δικαιοδοσία των Κρατών της περιοχής και δεν θα υπήρχε καθόλου ΑΘ. Στην Μ. Θάλασσα το 1978, η τότε ΕΣΣΔ συμφώνησε με την Τουρκία την οριοθέτηση της ΥΦΑΛ, την οποία το 1987 επιβεβαίωσαν και ως ΑΟΖ. Το 1997, η Τουρκία με χωριστές συμφωνίες με Ρωσία, Γεωργία και Ουκρανία, επανεπιβεβαιώνουν την οριοθέτηση της ΥΦΑΛ και ότι αυτή ισχύει και ως ΑΟΖ. Το 1997, η Τουρκία συμφωνεί και με την Βουλγαρία σε κοινή οριοθέτηση της ΥΦΑΛ με ΑΟΖ. Όλες οι οριοθετήσεις αυτές έχουν γίνει με βάση την θεμελιώδη αρχή της «μέσης γραμμής – ίσης αποστάσεως». Στην Μ. Θάλασσα, υπάρχει ανεπίλυτη (παρά την διπλωματική προσπάθεια που έγινε επανειλημμένως από το 1991 έως το 2008), διένεξη μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας για το καθεστώς της αυτονομίας της Κριμαίας (και για το Στενό Κέρχ που συνδέει με την Αζοφική Θάλασσα), ώστε να προσδιορισθεί η μεταξύ τους οριοθέτηση θαλασσίων συνόρων στην περιοχή αυτή της Μ. Θάλασσας.

4.Ε. Αλιευτική Ζώνη (Fishing Zone)
4.E.1. «Αλιευτική Ζώνη» (Fishing Zone ή Exclusive Fishing Zone-FZ ή EFZ), εμφανίζεται την δεκαετία ΄40, μετά το εξωτερικό όριο της ΧΘ, για την αποκλειστική εκμετάλλευση των αλιευμάτων και δεν είχε προσδιορισμένο εύρος, αλλά ποίκιλλε μεταξύ 12νμ, 50νμ και 200νμ. Το 1947, ορισμένα Κράτη της Λατινικής Αμερικής, καθιέρωσαν ζώνη αλιείας έως 200νμ από τις ακτές τους, όπου αποδέχονταν ότι δεν ασκούσαν απόλυτη κυριαρχία, αλλά «δικαιώματα προτιμήσεως» στην εκμετάλλευση της αλιείας (fishing preferential rights). Μέχρι το 1958, επικρατούσε διεθνώς ασάφεια και σύγχυση, εάν τα Κράτη νομιμοποιούνταν στην καθιέρωση τέτοιας θαλάσσιας ζώνης. Το 1958, γίνεται στην Γενεύη η πρώτη διεθνής προσπάθεια να αποκρυσταλλωθεί σε συμβατικό κείμενο το ισχύον την εποχή δίκαιο θαλάσσης και έτσι κωδικοποιούνται τέσσερεις Συμβάσεις μεταξύ των οποίων και σχετική Σύμβαση για την Αλιεία, η οποία όμως δεν ευτύχησε κυρώσεως από τα περισσότερα Κράτη με συνέπεια μέχρι την δεκαετία του ΄70 να υπάρχουν προβλήματα. Το σοβαρότερο ήταν, εάν η μονομερής από τα Κράτη εξαγγελία Αλιευτικής Ζώνης, σήμαινε και διεθνή αναγνώριση της αποκλειστικής, σε συγκεκριμένες θαλάσσιες περιοχές, έξω από την ΧΘ τους, αλιευτικής δικαιοδοσίας, και επειδή τέτοια αναγνώριση δεν κατοχυρωνόταν, υπήρχαν μεταξύ των Κρατών διαρκείς τριβές, οι οποίες έφταναν μέχρι και σε περιορισμένης κλίμακας ένοπλη σύγκρουση, όπως οι χαρακτηριστικές περιπτώσεις των «πολέμων του μπακαλιάρου», μεταξύ Μ. Βρετανίας και Ισλανδίας.
15

4.Ε.2. Ειδικότερα, με αφετηρία τις διεκδικήσεις «Αλιευτικής Ζώνης» από τα λατινο-αμερικανικά Κράτη, στο τέλος της δεκαετίας 1940, η εξέλιξη της παρουσιάζεται ως εξής:
α) το 1952, υπογράφεται στο Τόκιο τριμερής Σύμβαση Αλιείας για τον Βόρειο Ειρηνικό, μεταξύ ΗΠΑ, Καναδά και Ιαπωνίας38, χωρίς να ορίζεται εύρος,
β) το 1959, στην Βάρνα υπογράφεται τριμερής Σύμβαση Αλιείας της Μαύρης Θάλασσας μεταξύ Βουλγαρίας, Ρουμανίας και της τότε ΕΣΣΔ, χωρίς να ορίζεται εύρος,
γ) στο πλαίσιο της κωδικοποιήσεως του διεθνούς δικαίου θαλάσσης, στην Γενεύη το 1958, αποκρυσταλλώνεται η Σύμβαση «περί Αλιείας και Συντηρήσεως των Ζώντων Πηγών»39. Από τα Κράτη της Μεσογείου – Μ. Θαλάσσης την κύρωσαν: η τότε Γιουγκοσλαβία, η Γαλλία και η Ισπανία. Η εν λόγω Σύμβαση του 1958, είχε πολλές ατέλειες, αφού δεν προσδιόριζε συγκεκριμένο όριο και επέτρεπε και νομιμοποιούσε την οιονεί υπό των Κρατών χρησιμοποίηση περιοχών της ΑΘ υπό καθεστώς ασκήσεως προτιμητέων δικαιωμάτων αλιείας, χωρίς να τους αναγνωρίζει αποκλειστική δικαιοδοσία. Αναγνώριζε δηλαδή πατροπαράδοτη δικαιοδοσία αλιείας έξω από την ΧΘ, για όσα Κράτη ήθελαν να εξαγγέλλουν αλιευτική περιοχή, αλλά συγχρόνως και ανάλογη δικαιοδοσία και στα άλλα Κράτη, που εθιμικά είχαν καθιερώσει την παρουσία τους και το σχετικό δικαίωμά τους να αλιεύουν εκεί. Κατόπιν αυτών, υπήρχε συνεχής τριβή μεταξύ των Κρατών για ποιες περιοχές της ΑΘ, θα νομιμοποιούνταν να αλιεύουν,
δ) το 1964, τα Κράτη της δυτικής Ευρώπης (Αυστρία__________, Βέλγιο, Δανία, Γαλλία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Σουηδία και Μ. Βρετανία), σε μια προσπάθεια να απαμβλυνθούν οι τριβές, προσήλθαν στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Αλιεία40. Η Σύμβαση αυτή καινοτομούσε, αφού καθόριζε συγκεκριμένο εύρος Αλιευτικής Ζώνης τα 12νμ, στην οποία αναγνώριζε όμως και «εθιμικό» δικαίωμα αλιείας σε όσα Κράτη προηγουμένως αλίευαν στην ίδια περιοχή,
ε) το 1974, στην υπόθεση «Αλιευτικής Δικαιοδοσίας»41 που ήχθη στο ΔΔΧ από την Μ. Βρετανία, την Ισλανδία και την Γερμανία, το Δικαστήριο αποδέχθηκε ότι, τα 12νμ αποτελούσαν εθιμικό δικαίωμα για καθιέρωση και αναγνώριση «Αλιευτικής Ζώνης», περιορίζοντας τοιουτοτρόπως την αυθαιρεσία εξαγγελίας ζώνης μεγαλύτερου εύρους.

4.Ε.3. Παρά το γεγονός ότι το 1974, υπήρξε παρεμβολή του ΔΔΧ με την αναγνώριση «Αλιευτικής Ζώνης» εθιμικού χαρακτήρα έως 12νμ, τα Κράτη, με την (ισχύουσα σήμερα) Σύμβαση, που οι εργασίες για την αποκρυστάλλωσή της άρχισαν το 1973 και ολοκληρώθηκαν το 1982, δεν θέλησαν προσαρμογή στην απόφαση του ΔΔΧ του 1974, και δεν αποκρυστάλλωσαν συμβατική διάταξη, αλλά ούτε υιοθέτησαν την εθιμικά κατοχυρωμένη «Αλιευτική Ζώνη», παρά ταύτα όμως καινοτόμησαν με την θεσμοθέτηση της ευρύτερης σε εύρος και δικαιοδοσία ζώνης, ως αυτοτελούς θαλάσσιας περιοχής μετά την ΧΘ και πριν από την ΑΘ, την οποία και ονόμασαν «Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη42».
38 Η Σύμβαση 1952 για την «Αλιεία στον Βόρειο Ειρηνικό», προέβλεπε τριμερή συνεργασία για την αλιεία των αποθεμάτων, με την σύσταση ειδικής Επιτροπής Αλιείας, η οποία είχε και το έργο της μελέτης για τον έλεγχο και την συντήρηση της Αλιείας στις ΑΘ εκτός της ΧΘ των συμβαλλομένων Κρατών.
39 1958 Geneva Convention, «On Fishing and Conservation of the Living Resources of the High Seas». Το επίσημο κείμενο βρίσκεται στο 599 UNTS 285, ανατυπώθηκε στο 52 AJIL 851 (1958).
40 Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση του 1964, όριζε στο άρθρο 2 ότι, τα Κράτη νομιμοποιούνται να χαράσσουν ΧΘ 6νμ όπου θα είχαν το αποκλειστικό δικαίωμα της Αλιείας. Το άρθρο 3 προχωρούσε στην αναγνώριση Αλιευτικής Ζώνης 12νμ, όπου όμως θα μπορούσαν να αλιεύουν και όσα άλλα Κράτη, πλην του παρακτίου, αλίευαν την περιοχή από το 1953 μέχρι το 1962, υπό τον όρο ότι το παράκτιο Κράτος θα μπορούσε να νομοθετεί και να ελέγχει την αλιεία, ώστε να διασφαλίζεται η συντήρηση των αλιευμάτων. Μεταξύ γειτονικών Κρατών οι Αλιευτικές Ζώνες θα έπρεπε να ορίζονται στο μέσον, ή στην ίση απόσταση από τις ακτές τους.
41 Βλ. ΔΔΧ «Fisheries Jurisdiction Cases (Merits)», ICJ Rep.1974 p.3 (UK v. Iceland and FRGermany v. Iceland). Η υπόθεση ήταν απότοκος των «πολέμων του μπακαλιάρου». Το ΔΔΧ αποδέχτηκε τα 12νμ Αλιευτικής Ζώνης ως εθιμικά και απέρριψε τα 50νμ που είχαν ορισθεί από την Ισλανδία, ως καταχρηστική έναντι του εθίμου και υπερβολική έναντι της πρακτικής άσκηση δικαιώματος, καθόσον αποστερούσε τα άλλα Κράτη από το δικαίωμα να αλιεύουν στην ΑΘ.
42 Είναι μάλιστα ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι, το ΔΔΧ στην «Case Concerning the Continental Shelf Tunisia v. Libya», το 1982, αναγνώρισε για την ΑΟΖ, πως τα αναγκαία για την σύσταση και την νομική της φυσιογνωμία στοιχεία, είχαν διαμορφωθεί στο εθιμικό δίκαιο, πολύ πριν από την Σύμβαση 1982, προσδίδοντάς της τοιουτοτρόπως εθιμική υπόσταση.
16

4.Ε.4. Η Ευρωπαϊκή Ένωση για λόγους σκοπιμότητος, δεν ευνοεί στην Μεσόγειο την οριοθέτηση ΑΟΖ, και αποδέχεται την «Αλιευτική Ζώνη» ως “key issue”43 προσδιορίζοντας για αυτήν ανώτατο εύρος 12νμ μετά την ΧΘ και την θεωρεί ως «ζώνη αποκλειστικής εθνικής δικαιοδοσίας αλιείας» για όσα από τα Κράτη-μέλη της θελήσουν να την διακηρύξουν.
4.Ε.5. Από τα Κράτη της Μεσογείου – Μ. Θαλάσσης, Αλιευτική Ζώνη έχουν εξαγγείλει: η Μάλτα 25νμ, το Μονακό 12νμ, η Τυνησία 12νμ, η Αλγερία 52νμ, η Λιβύη 62νμ, ενώ η Ισπανία έχει χαράξει περιοχή με συγκεκριμένες συντεταγμένες προς την περιοχή της Γαλλίας.

4.ΣΤ. Υφαλοκρηπίδα (Continental Shelf)
4.ΣT.1. Ιστορικά, η έννοια «Ηπειρωτική Υφαλοκρηπίδα» (Continental Shelf), εμφανίζεται από τους γεωγράφους το 1898, ως γεωλογικός χαρακτηρισμός της φυσικής προεκτάσεως (natural prolongation), του συνεχόμενου του Ηπειρωτικού εδάφους, μετά το ίχνος των ακτών, θαλάσσιου βυθού. Πρόθεση οικονομικής εκμεταλλεύσεως του βυθού εμφανίζεται το 1942, με την συμφωνία μεταξύ Αγγλίας-Βενεζουέλας για τη περιοχή του Κόλπου Paria. Η πρώτη διεκδίκηση δικαιώματος εκμεταλλεύσεως της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας, γίνεται το 1944, με μονομερή διακήρυξη της Αργεντινής, και η νομική καθιέρωση της κλασσικής έννοιας της «Ηπειρωτικής Υφαλοκρηπίδας», για δικαιώματα εκμεταλλεύσεως του βυθού και του υποθαλασσίου υπεδάφους, πέρα από το εξωτερικό όριο της Χωρικής Θάλασσας, γίνεται το 1945 με την διακήρυξη του προέδρου των ΗΠΑ (Χ. Τρούμαν).
4.ΣΤ.2. Η πρώτη διεθνής κωδικοποίηση κανόνων για την εκμετάλλευση και οριοθέτηση της νομικής ΥΦΑΛ, γίνεται το 1958 στην Γενεύη (με την Continental Shelf Convention), για ισότιμο δικαίωμα των ηπειρωτικών εδαφών αλλά και των νησιών και των βράχων σε τέτοια θαλάσσια ζώνη, οριζόμενη έξω από το όριο της ΧΘ. Η Σύμβαση του 1958, αποκρυστάλλωσε το εθιμικά αποδεκτό δικαίωμα ασκήσεως κυριαρχικών δικαιωμάτων, για τους σκοπούς της έρευνας, εξορύξεως και εκμεταλλεύσεως όλων των φυσικών πηγών του βυθού και του υποθαλασσίου υπεδάφους, που βρίσκονται σε γεωλογική συνέχεια των ηπειρωτικών, των νησιαίων και των βράχων ακτών (θεωρία της «natural prolongation»). Συγχρόνως αναγνώριζε και το δικαίωμα των άλλων Κρατών να απολαμβάνουν των δικαιωμάτων της ελευθερίας χρήσεως και αλιείας, στην υπερκείμενη της ΥΦΑΛ επιφάνεια της θαλάσσης και την θαλάσσια μάζα, θεωρώντας την ως ΑΘ. Η Σύμβαση του 1958, δεν όριζε όμως ανώτατο εύρος αποστάσεως από τις ακτές, ή από την ΧΘ, για το εξωτερικό όριο της ΥΦΑΛ, αλλά προέβλεπε κριτήριο με το μέγιστο βάθος των 200 μέτρων από την επιφάνεια της θαλάσσης, αφήνοντας το εξωτερικό όριο απροσδιόριστο, αφού το έφτανε έως εκεί που τελείωνε η ισοβαθής των 200μ. Περαιτέρω, προσδιόριζε την οριοθέτηση της ΥΦΑΛ μεταξύ των αντικειμένων και παρα-κειμένων Κρατών με συμφωνία μεταξύ των, στην οποία θα λαμβάνονταν υπόψη οι υπάρχουσες «ειδικές περιστάσεις» (special circumstances ή relevant circumstances), και για την περίπτωση αδυναμίας των Κρατών να καταλήξουν σε τέτοια συμφωνία, όριζε την οριοθέτηση της ΥΦΑΛ, με βάση την θεμελιώδη αρχή του διεθνούς δικαίου, ήτοι την αρχή της «μέσης γραμμής - ίσης αποστάσεως» (median – equidistance line).

4.ΣΤ.3. Από τα Κράτη της Μεσογείου - Μ. Θαλάσσης την Σύμβαση περί «Υφαλοκρηπίδος» της Γενεύης 1958, κύρωσαν: Αλβανία, Βουλγαρία, Κύπρος, Γαλλία, Ελλάς, Ισραήλ, Μάλτα, Ρουμανία, Ισπανία, τότε Ομοσπονδιακή Γιουγκοσλαβία και τότε ΕΣΣΔ. Η εξέλιξη της τεχνολογίας μετά το 1958, και οι ανάγκες των Κρατών να εκμεταλλευτούν κατά τον βέλτιστο τρόπο και σε μεγαλύτερη θαλάσσια έκταση και βάθος, τον συνεχόμενο της ΧΘ βυθό, το υπέδαφος, και τους άλλους, πλην των αλιευομένων, πόρους που επικάθονται στο βυθό, ή βρίσκονται στο υπέδαφος, αποκρυσταλλώθηκαν στην
43 Common Fisheries Policy, COM (2002) 535 Final και Roadmap, COM (2002) 181, Final, Doc. 2003/C85/21.
17

Σύμβαση 1982. Σημειωτέον ότι, σήμερα, όσα Κράτη έχουν κυρώσει την Σύμβαση του Δικαίου Θαλάσσης 1982, αλλά μπορεί να είχαν κυρώσει και την Σύμβαση περί «Υφαλοκρηπίδος» της Γενεύης 1958, δεσμεύονται μόνον ως προς την πρώτη, καθόσον αυτή προβλέπει ότι υπερισχύει έναντι της δεύτερης44.

4.ΣΤ.4. Η Σύμβαση 1982, έχει αφιερώσει στην ΥΦΑΛ το 6ο Μέρος, άρθρα 76 έως και 85, αλλά και άλλες διατάξεις (άρθρα 111 έως και 115, 121, 186 έως και 191 και το Παράρτημα ΙΙ), με τις οποίες ορίζεται η έννοια της ΥΦΑΛ, υπό νομική και γεωλογική σημασία, καθορίζεται το εύρος της θαλάσσιας αυτής ζώνης, περιγράφονται τα κυριαρχικά δικαιώματα του κράτους που την κατέχει, καθώς και τα δικαιώματα των τρίτων κρατών, ρυθμίζονται οι λεπτομέρειες επιβολής της νομοθεσίας, καταδιώξεως για παραβιάσεις της, εκμεταλλεύσεως, διαχειρίσεως και κατανομής των πόρων της, καθώς, τέλος, και οι αρχές αλλά και οι μηχανισμοί επιλύσεως των διαφορών, για όλα τα ζητήματα αυτά, καθώς και για την οριοθέτησή της.

4.ΣΤ.5. Ειδικότερα, με το άρθρο 76 της Συμβάσεως 1982:
α. Το εύρος της ΥΦΑΛ φτάνει τα 200νμ από τις γραμμές βάσεως από τις οποίες μετριέται το πλάτος της ΧΘ45, όταν το εξωτερικό όριο του «υφαλοπλαισίου» βρίσκεται σε απόσταση μικρότερη των 200νμ. Η νομική ΥΦΑΛ αρχίζει από το εξωτερικό όριο της ΧΘ, και αφορά τον βυθό και το υποθαλάσσιο υπέδαφος. Η επιφάνεια της θάλασσας που υπέρκειται της ΥΦΑΛ, καθώς και η θαλάσσια μάζα αποτελούν τμήμα της ΑΘ, ενώ ο ατμοσφαιρικός αέρας ο υπερκείμενος της επιφάνειας της θάλασσας της ΥΦΑΛ, είναι διεθνής εναέριος χώρος. Δηλαδή στην θάλασσα της ΥΦΑΛ, όλα τα Κράτη νομιμοποιούνται να ασκούν το δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας και υπερπτήσεως στον υπερκείμενο αυτής εναέριο χώρο, να εκτελούν στρατιωτικές ασκήσεις, να αλιεύουν και να εκτελούν απλή επιστημονική έρευνα (υδρογραφία ή ωκεανογραφία) υπό την προϋπόθεση ότι η έρευνα αυτή θα τυγχάνει της εγκρίσεως του Κράτους που έχει την ΥΦΑΛ και δεν θα έχει καμία σχέση με έρευνα για την ΥΦΑΛ, ενώ τέλος έχουν το δικαίωμα ποντίσεως καλωδίων και σωληναγωγών, χωρίς να παρακωλύεται η εκμετάλλευση της ΥΦΑΛ, με παράλληλο δικαίωμα του Κράτους που έχει την ΥΦΑΛ να προσδιορίζει όρους αποφυγής περιβαλλοντικής ρυπάνσεως από αυτά τα καλώδια ή τους σωληναγωγούς.
β. Η ΥΦΑΛ μπορεί να επεκταθεί και πέραν των 200νμ. όταν η μορφολογία του υποθαλασσίου εδάφους παρουσιάζει «ωκεάνιες ράχες», τέτοιες που δημιουργούν αντικειμενικό πρόβλημα για τον ακριβή προσδιορισμό μεταξύ «υφαλοπλαισίου» και «ωκεάνιου βυθού» ώστε τότε να μπορεί τότε να φτάσει μέχρι εκεί που ο βυθός παρουσιάζει γεωλογικά «αβυσσαλέο κρήμνισμα», δηλαδή βάθος μεγαλύτερο των 2500μ, αλλά τελικώς το εξωτερικό της όριο, δεν μπορεί να επεκταθεί πέραν των 100νμ από την ισοβαθή καμπύλη των 2500 μέτρων, έως το ανώτατο μέγεθος των 350νμ. από την ακτή.

4.ΣΤ.6. Τα δικαιώματα του Κράτους στην ΥΦΑΛ του είναι «κυριαρχικά». Δηλαδή τα δικαιώματα αυτά, σε αντιδιαστολή με την πλήρη κυριαρχία, αναγνωρίζονται στο Κράτος για συγκεκριμένους λειτουργικούς σκοπούς και αφορούν την έρευνα (exploration) και την εκμετάλλευση (exploitation), όλων των μη ζώντων «φυσικών πόρων», που βρίσκονται στην επιφάνεια του βυθού ή κάτω από αυτόν. Τα κυριαρχικά δικαιώματα του Κράτους στην ΥΦΑΛ είναι «αποκλειστικά», δηλαδή, εάν αυτό δεν τα ασκήσει, κανένα άλλο κράτος δεν μπορεί να αναλάβει την εκμετάλλευση ή την έρευνα χωρίς τη ρητή συναίνεσή του. Τα κυριαρχικά δικαιώματα του Κράτους στην ΥΦΑΛ, δεν διεκδικούνται από την στιγμή που θα την
44 Βλ. άρθρο 311 (1), Συμβάσεως 1982.
45 ΧΘ+ΥΦΑΛ=200νμ. Εάν ΧΘ 12νμ τότε ΥΦΑΛ 188νμ. Ο υπολογισμός είναι παραστατικός αφού βάσει του άρθρου 76 η ΥΦΑΛ μπορεί να φτάσει έως 350νμ (υπολογιζόμενου ομοίως του εύρους της ΧΘ στο τελικό άθροισμα), ή να διακοπεί όταν το βάθος αγγίξει τα 2500 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας ή να επεκταθεί μέχρι το άκρον της ισοβαθούς των 2500 μέτρων, ή και επί πλέον 100νμ μετά την ισοβαθή των 2500 μέτρων μέχρι το ανώτατο όριο των 350νμ. (καταληκτικό ανώτατο όριο). Ο υπολογισμός της ΥΦΑΛ με βάση το άρθρο 76, λαμβάνει υπόψη και πολλά γεωλογικά στοιχεία.
18

οριοθετήσει, αλλά ενυπάρχουν κατοχυρωμένα από την φύση46 (ab initio και ipso facto, δυνάμει της - ipso jure - κυριαρχίας του), στην υπό την θάλασσα προέκταση του ηπειρωτικού ή νησιαίου ή των βράχων του εδάφους47. Το Κράτος για να εκμεταλλευτεί την ΥΦΑΛ, δικαιούται να κατασκευάζει τεχνητά νησιά και εγκαταστάσεις, καθώς και άλλης μορφής κατασκευές ή σήραγγες πέριξ όλων των οποίων επιτρέπεται και η ανακήρυξη ζώνης ασφαλείας 500 μέτρων. Προβλέπεται δε ότι, όλες οι κατασκευές, πρέπει να γίνονται με τρόπο που να μην δυσχεραίνεται σημαντικά η ναυσιπλοΐα, να τυγχάνουν ευρύτατης ανακοινώσεως, να μπορούν να προστατεύονται και τέλος να καταστρέφονται, όταν παύσει η λειτουργία τους.
4.ΣΤ.7. Θεμελιώδες νομικό ζήτημα, είναι η οριοθέτηση της ΥΦΑΛ μεταξύ των Κρατών. Με την Σύμβαση 1982, η οριοθέτηση (όπως προβλέπεται από το άρθρο 83), είτε τα Κράτη είναι παρα-κείμενα (το ένα δίπλα στο άλλο), ή αντι-κείμενα (το ένα απέναντι στο άλλο), θα πρέπει να γίνεται με «συμφωνία» μεταξύ τους, με τρόπο που να αποδίδεται «ευθυδικία», η οποία θα πρέπει να βασίζεται α) στις διεθνείς συμβάσεις που έχουν επικυρωθεί από αυτά, β) στο διεθνές έθιμο και στις γενικές αρχές του διεθνούς δικαίου, και γ) στις υπάρχουσες δικαστικές αποφάσεις και θεωρητικές απόψεις (εγνωσμένου κύρους) διεθνολόγων. Συνεπώς με την Σύμβαση 1982, όπως και στην οριοθέτηση της ΑΟΖ, έτσι και για την οριοθέτηση της ΥΦΑΛ, δεν ευνοείται η θεμελιώδης αρχή της «μέσης γραμμής-ίσης αποστάσεως» και έτσι αναδύονται τριβές ως προς την ερμηνεία της «ευθυδικίας», ανάλογες της οριοθετήσεως της ΑΟΖ. Οι τριβές στην οριοθέτηση της ΥΦΑΛ μεταξύ των Κρατών, αναγκαστικώς οδηγούν σε διευθέτηση μέσω διαιτησίας ή δικαστηρίου. Το ΔΔΧ, έχει ασχοληθεί με 14 περιπτώσεις οριοθετήσεως ΥΦΑΛ, δημιουργώντας σημαντική νομολογία, η οποία όμως δεν λαμβάνεται υπόψη σχεδόν ποτέ από το ίδιο αυτούσια σε κάθε περίπτωση οριοθετήσεως, αφού όπως έχει καταλήξει σε σχετική γνωμάτευσή του48, κάθε περίπτωση θεωρείται διαφορετική και μεμονωμένη, και η αναζήτηση της «ευθυδικίας», αποτελεί υποχρέωση ευρέσεως των παραγόντων που επηρεάζουν ξεχωριστά, κάθε περίπτωση οριοθετήσεως49. Οι μέχρι σήμερα οριοθετήσεις από το ΔΔΧ, δεν γίνονται με βάση την αρχή της «μέσης γραμμής-ίσης αποστάσεως», η οποία λαμβάνεται αρχικά υπόψη, αλλά τροποποιείται για να αποδοθεί η κατά την κρίση του «ευθυδικία». Από την άλλη όμως πλευρά, όταν τα ίδια τα Κράτη προχωρούν σε οριοθετήσεις με συμφωνία, οριοθετούν πάντοτε με βάση την θεμελιώδη αρχή της «μέσης γραμμής-ίσης αποστάσεως» και σε εξαιρετικές μόνο περιπτώσεις συμφωνούν σε μερική παραβίασή της, η οποία γίνεται με κοινή αποδοχή ότι οι γεωφυσιογνωμίες που υπάρχουν στην περιοχή μπορούν να λειτουργήσουν ως ειδικές περιστάσεις και ορισμένα νησιά να έχουν περιορισμένη επήρεια τροποποιώντας την μέση γραμμή ίση απόσταση.

4.ΣΤ.8. Στην Μεσόγειο, οριοθετήσεις ΥΦΑΛ έχουν γίνει: Το 1968 με συμφωνία μεταξύ Ιταλίας και της τότε Γιουγκοσλαβίας, την οποία έχουν αποδεχτεί τα παράγωγα Κράτη, Μαυροβούνιο και Κροατία. Η Σλοβενία, καίτοι έχει δηλώσει αποδοχή της συμφωνίας, πρακτικά δεν μπορεί να συμμετάσχει σε διεκδίκηση ΥΦΑΛ, λόγω της
46 Βλ. αποφάσεις του ΔΔΧ στις υποθέσεις North Sea Continental Shelf Case 1969, ICJ Rep. 3 (1969) para 23, και Aegean Sea Continental Shelf Case, ICJ Rep. 3 (1978), para 86.
47 Βλ. και άρθρο 77, σε συνδυασμό με το 121(1) που ορίζει ότι τα Νησιά έχουν ΥΦΑΛ. Πρόβλημα υπάρχει όμως με τους Βράχους, για τους οποίους το άρθρο 121(3) ορίζει ότι, πρέπει να μπορούν να συντηρούν ανθρώπινη διαβίωση ή να έχουν από μόνοι τους οικονομική ζωή για να δικαιούνται ΥΦΑΛ (Rocks which cannot sustain human habitation or economic life of their own shall have no exclusive economic zone or continental shelf). Επισημαίνεται ότι, η Σύμβαση της Γενεύης 1958 περί Υφαλοκρηπίδας (στο άρθρο 1 (β)), (την οποία η Ελλάδα έχει κυρώσει με το Ν.Δ. 1182/1972, αλλά αυτό είναι άνευ ουσιαστικής νομικής αξίας πλέον, αφού η Ελλάδα με τον Ν. 2321/1996, έχει κυρώσει την Σύμβαση του 1982, η οποία ορίζει ότι υπερισχύει έναντι των Συμβάσεων της Γενεύης 1958 για όσα Κράτη έχουν κυρώσει και τα δύο νομικά κείμενα), δεχόταν το δικαίωμα των Νησιών να έχουν Υφαλοκρηπίδα, χωρίς να κάνει καμία μνεία στους Βράχους, γεγονός που ερμηνευόταν πως τους εξομοιώνει με αυτά, αφού δεν τους διέκρινε διαφορετικό δικαίωμα.
48 Στην υπόθεση «Gulf of Maine» (1984), “… that each specific case, in the final analysis, different from all the others, that it is monotypic… most appropriate criteria (principle) can only be determined in relation to each particular case.
49 Στην υπόθεση «Guinea/Guinea-Bissau (1985)», “…the factors [the equitable principles] and methods result form the legal rules, however none of them is obligatory for the Tribunal since each of delimitation is unicum.”
19

γεωγραφικής θέσεώς της (έξοδος με μικρό μέτωπο στον κόλπο Τεργέστης). Η Ιταλία επίσης α) με συμφωνία το 1977 με Ελλάδα, β) το 1978 με Ισπανία και με Τυνησία και γ) το 1992 με Αλβανία. Το 2003, έγινε με συμφωνία μεταξύ Αιγύπτου και Κύπρου, η οριοθέτηση ΑΟΖ και ΥΦΑΛ, με βάση την αρχή της μέσης γραμμής50.Τον Μάρτιο 2009, επετεύχθη και υπεγράφη συμφωνία οριοθετήσεως θαλάσσιας ζώνης πολλαπλών χρήσεων (ΑΟΖ και ΥΦΑΛ και σε μέρος της περιοχής και της ΧΘ), μεταξύ Ελλάδος και Αλβανίας και εκκρεμεί η κύρωση από τα Κοινοβούλια των δύο Κρατών και στην συνέχεια η κατάθεσή της στον ΟΗΕ. Όλες οι προαναφερθείσες οριοθετήσεις παρακολουθούν την θεμελιώδη αρχή της μέσης γραμμής. Περαιτέρω οριοθετήσεις έχουν γίνει: μεταξύ Λιβύης και Τυνησία που οριοθέτησαν ΥΦΑΛ με απόφαση του ΔΔΧ το 1982. Το 1985 ομοίως με απόφαση του ΔΔΧ, έγινε οριοθέτηση μεταξύ Λιβύης και Μάλτας. Το 1987 έγινε επίσης με απόφαση του ΔΔΧ οριοθέτηση μεταξύ Μάλτας και Τυνησίας. Το 2002 έγινε κατόπιν συμφωνίας των δύο μερών, προσωρινή οριοθέτηση μεταξύ Τυνησίας και Αλγερίας. Πλην της τελευταίας περιπτώσεως που τείνει προς την θεμελιώδη αρχή της μέσης γραμμής – ίσης αποστάσεως, όλες οι άλλες οριοθετήσεις που έγιναν από Δικαστήριο, εφαρμόζουν την αρχή της «ευθυδικίας» η οποία δεν θεωρεί δεδομένη την προαναφερθείσα θεμελιώδη αρχή και γι’ αυτό την παραβιάζει.
Στην Μ. Θάλασσα, οριοθετήσεις ΥΦΑΛ, έχουν γίνει μεταξύ Τουρκίας και της τότε ΕΣΣΔ, με συμφωνία το 1978, την οποία επιβεβαίωσαν το 1987 και ως ΑΟΖ, και την οποία δέχτηκαν ωε δεσμευτική τα παράγωγα της ΕΣΣΔ Κράτη, Ρωσία, Ουκρανία και Γεωργία το 1997. Όλες οι οριοθετήσεις αυτές παρακολουθούν την θεμελιώδη αρχή της μέσης γραμμής-ίσης αποστάσεως. Το 1997 ομοίως, με συμφωνία οριοθετήθηκε ΥΦΑΛ μεταξύ Τουρκίας και Βουλγαρίας.51 Το 1987, η Ρουμανία δήλωσε μονομερώς διεκδίκηση ΑΟΖ και ΥΦΑΛ στο ανώτατο όριο έναντι της τότε ΕΣΣΔ, αλλά δεν υπήρξε εξέλιξη πριν το 2004, οπότε και η αμέσως ενδιαφερόμενη Ουκρανία, συμφώνησε για την παραπομπή της οριοθετήσεως στο ΔΔΧ, το οποίο το 2008 οριοθέτησε, όπως ζητήθηκε από τα δύο Κράτη, ενιαία γραμμή ΑΟΖ και ΥΦΑΛ.
50 Επί της οριοθετήσεως όπως έχει αναφερθεί στην παράγραφο 4Δ6, υπάρχει αντίδραση της Τουρκίας.
51 Η οριοθέτηση, έγινε με βάση την αρχή της μέσης γραμμής-ίσης αποστάσεως, αλλά το χαρακτηριστικό σε αυτήν είναι ότι, επειδή η Τουρκία είχε απωλέσει τμήμα 21,5τχλμ χωρικής θαλάσσης, (όταν τα δύο Κράτη εφάρμοσαν την ίση απόσταση εκ των εκατέρωθεν ακτών, στην επέκεινα Χωρική τους Θάλασσα, κατά την συνοριακή τους χάραξη στην περιοχή Μηδείας), στην οριοθέτηση της ΑΟΖ και ΥΦΑΛ, η Βουλγαρία συμφώνησε την σε βάρος της μετατόπιση της μέσης γραμμής βορειότερα, δίνοντας στην Τουρκία, ως αντάλλαγμα 170,24τχλμ θαλάσσης, ως ΑΟΖ και ΥΦΑΛ.
20

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Ascherson N. «Black Sea», London (1995)
-Alexander L.M. "Baseline Delimitation and Maritime Boundaries" 23:4 VJIL 503 (1983)
-Bradford E.D. «Mediterranean, Portrait of a Sea», London (1971)
-Brown E.D. «The Areas within national Jurisdiction» Vol. I (Graham and Trotman, London, 1984)
-Brown E.D. «Rockall and the limits of national jurisdiction of the UK» 3 Marine Policy, 181 (1978)
-Γιόκαρης Α.Σ. «Εισαγωγή στο Διεθνές Δίκαιο του Αέρος και του Διαστήματος» (εκδ. Σάκκουλα, 1984)
-Caffio F. «Il Golfo di Taranto come baia storica», II Rivista Maritima (1986)
-Castenada J. «The Concept of Patrimonial Sea in International Law» 24 Indian JIL 535 (1972)
-Churchill R.R.-Lowe A.V. "The Law of the Sea" 2nd ed. Manchester Univ. Press, 1991
-Churchill R.R. «The Fisheries Jurisdiction Cases: The Contribution of the International Court of Justice to the
Rebate on Coastal States Fisheries Rights» 24 ICLQ (1975)
- Dahmani M. «The Fisheries Regime of the EEZ» (Martinus Nijhoff Publ. 1987)
-Grant M. «The Ancient Mediterranean», London, 1988
-Ζαφειρόπουλος Ι.Λ. «Το πρόβλημα της Οριοθετήσεως της Υφαλοκρηπίδας» (εκδ. Πιτσιλός, 1995)
-Hollick A.L. «Notes and comments-The Origins of 200 mile offshore Zones» 71AJIL 494 (1977)
-Κ. Ιωάννου – Α. Στρατή «Δίκαιο της Θάλασσας» (εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 2000)
-Jayewardane, H.W. «The Regime of Islands in International Law» (Martinus Nijhoff, Dordrecht, 1990)
-Kaplan L. S.-Clawson R. W. ed., «NATO and the Mediterranean», London, 1984
-Miloradov M. ed., «Pollution of the Mediterranean Sea», London, 1987
-Nandan S.N.-Rosenne S. “United Nations Convention on the Law of the Sea 1982, A Commentary” Vol. II,
Martinus Nijhoff Publ., Dordrecht 1993
-Nguyen Quoc Dinch-Daillet P - Pellet A. «Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, το Δίκαιο της Θάλασσας» Επιμέλεια
Χ.Δίπλα (εκδ. Παπαζήση, 1991)
-Njenga F. «Historical Background of the Evolution of the Exclusive Economic Zone and the Contribution of
Africa» Pontecork ed. «The New Order of the Oceans», 1986
-Phillips J.C «The Exclusive economic Zone as a Concept in International Law», 26 ICLQ 585 (1977)
-Rahmatullah K. «The Fisheries Jurisdiction Case - A critique» 15 Indian JIL 1 (1975)
-Reisman W.H.-Westerman G. S. “Straight Baselines in International Maritime Boundary Delimitation” St.
Martin’s Ρress, N.Y. 1992
-Roach A.–Smith R. «Excessive Maritime Claims» (US Naval War College, ‘International Law Studies’, Volume
66, Newport, Rhode Island, 1994
-Σιούσουρας Π. «Ελλάδα και Περίκλειστα Κράτη. Η περίπτωση της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της
Μακεδονίας», Πάντειο Πανεπιστήμιο- Τμήμα Δικαίου, 2000
-Swain J. E. «The Struggle for the Control of the Mediterranean Prior to 1848», London, 1973
-Φωτίου Π.Γ. «Διεθνές Δίκαιο Θαλάσσης –Σημειώσεις», Αθήνα, Απρ. 2003
- UN Document A/CONF 62/122 (1982), Επίσημο κείμενο Συμβάσεως 1982. Ανατυπώθηκε στο 21
ILM 1261 (1982)
- Εγχειρίδιο SΡ-23/1953 (3η έκδοση) International Hydrographic Organisation (ΙΗΟ)-Monaco
-
«Convention for the protection of the Mediterranean Sea against pollution and the Protocol for the prevention of pollution of the Mediterranean Sea by dumping from ships and aircraft» EU Council Decision 77/585/EEC of 25 July 1977
-
«Protocol concerning co-operation in combating pollution of the Mediterranean Sea by oil and other harmful substances in cases of emergency» EU Council Decision 81/420/EEC of 19 May 1981
-
Ν.Δ. 1182/1972 περί κυρώσεως της Συμβάσεως περί «Υφαλοκρηπίδος» της Γενεύης 1958
-
Ν. 2321/1996, περί κυρώσεως της Συμβάσεως του Δικαίου Θαλάσσης 1982__

*Ευχαριστούμε θερμά τον Κο Παύλο Γ. Φωτίου για την αποστολή της εργασίας του αναφορικά με εθνικά θέματα διεθνούς δικαίου θαλάσσης