Ο γεωγράφος του Ομπάμα

του Βασίλη Κων/νου Φούσκα*

Yπό την επιρροή του στενού του συνεργάτη, Νταβούτογλου, η πολιτική διπλωματία της Τουρκίας εξέλαβε τέτοιες εκλεπτυσμένες και καλοπροαίρετες μορφές, οι οποίες ισχυροποιούν τη χώρα διεθνώς περισσότερο απ' ό,τι η πολιτική ασφάλειας των κεμαλικών ελίτ από το 1923 και μετά.

Η επίσκεψη του Ομπάμα στην Τουρκία τρόμαξε το ελληνικό κατεστημένο αλλά, μπορεί να πει κανείς, και το ευρωπαϊκό ταυτόχρονα. Η ελληνική πολιτική τάξη και η διανόησή της θεώρησαν την κίνηση Ομπάμα ως κορύφωση μιας νέας στενής στρατηγικής σχέσης μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας. Από τη μεριά τους, γερμανικοί και γαλλικοί κύκλοι δεν είδαν με καθόλου καλό μάτι την υποτιθέμενη αναβάθμιση του ρόλου της Τουρκίας στην Κεντρική Ασία και Μέση Ανατολή, κάτι που άφησε σαφώς να εννοηθεί ο Ομπάμα στις παρεμβάσεις του. Μια τέτοια αναβάθμιση, θα σήμαινε και αύξηση των πιέσεων προς την Ευρώπη να δεχθεί την Τουρκία ως κράτος-μέλος περισσότερο γρήγορα από τα προγραμματισμένα και αργά χρονοδιαγράμματα ειδικά των Γάλλων. Αυτές οι ανησυχίες έχουν πραγματικές βάσεις.

Η επιτυχία της Τουρκίας στην άμεση περιφέρειά της και ειδικά στον αραβικό κόσμο είναι περισσότερο από προφανής, ειδικά μετά τη δημοφιλή κίνηση του Ερντογάν στο Νταβός να αποχωρήσει από την ανοιχτή συζήτηση με τον Ισραηλινό πρόεδρο, Περές, διαμαρτυρόμενος για διακρίσεις εις βάρος του και αφού πήρε ρητά το μέρος των Παλαιστινίων. Αλλά δεν πρόκειται μόνο γιΆ αυτό. Υπό την επιρροή του στενού του συνεργάτη, Νταβούτογλου, η πολιτική διπλωματία της Τουρκίας εξέλαβε τέτοιες εκλεπτυσμένες και καλοπροαίρετες μορφές, οι οποίες ισχυροποιούν τη χώρα διεθνώς περισσότερο απΆ ό,τι η πολιτική ασφάλειας των κεμαλικών ελίτ από το 1923 και μετά. Οι σχέσεις της Τουρκίας των Ερντογάν-Νταβούτογλου με τη Ρωσία και τη Συρία έχουν βελτιωθεί, ενώ είναι γνωστές οι διαιτητικές προσπάθειες που καταβάλλει η Τουρκία για το μεσανατολικό γενικότερα. Ακόμα και με την Αρμενία έχει καταγραφεί πρόοδος, ενώ στο Κυπριακό οι Ερντογάν-Νταβούτογλου μπορούν να ισχυριστούν ότι «εμείς δεχθήκαμε το σχέδιο Ανάν». Συνολικά, σε όλα τα μέτωπα της πολιτικής της περιφέρειας η Τουρκία καταγράφει επιτυχίες, αποκτώντας μια τέτοια δυναμική που να την καθιστά πολιτικό κόμβο των Βαλκανίων και της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Με άλλα λόγια, η Τουρκία των Ερντογάν-Νταβούτογλου τείνει να γίνει μια αποεδαφικοποιημένη νέα οθωμανική αυτοκρατορία. Αυτό, για του λόγου το αληθές, δεν είναι αυτοφυής εξέλιξη, προϊόν του τουρκικού κρατικού μηχανισμού και της διανόησής του. Αυτό είναι επεξεργασία του διεθνοποιημένου τουρκικού-ΝΑΤΟϊκού κράτους και άρα πρόκειται για μια περίπλοκη σχέση γεωγραφίας, πολιτικής και οικονομίας που διαπερνά τα δυτικά συμφέροντα την εποχή της ανάκαμψης της Ανατολής, δηλαδή, πάνω απΆ όλα της Κίνας και της Ρωσίας.

Δεν θα συμφωνούσαμε με όλους αυτούς που βλέπουν την Τουρκία των Ερντογάν-Νταβούτογλου ως μια νέα (αποεδαφικοποιημένη) Οθωμανική αυτοκρατορία. Έτσι μπορεί να βλέπουν τους εαυτούς τους οι Ερντογάν-Νταβούτογλου και το μετριοπαθές Ισλάμ της Τουρκίας, με τους στρατηγούς στο βάθος να καιροσκοπούν για νέες ευκαιρίες. Αυτή, βέβαια, είναι μια δομή εσωτερικής πολιτικής που δημιουργεί και τη νέα συναινετική ισορροπία Ερντογάν-στρατηγών. Όμως, δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα σύμφωνα με το γεωγράφο του Ομπάμα και το πώς αυτός βλέπει τις επιδιώξεις και τους στόχους της αυτοκρατορίας, χρησιμοποιώντας την Τουρκία των Νταβούτογλου-Ερντογάν και αφήνοντάς τους να έχουν τις πεποιθήσεις που έχουν για το ρόλο τους στην περιοχή.

Ο Ζμπίνιου Μπρεζίνσκι δεν συμβούλευε μόνο τους Κάρτερς και Κλίντονς, έτσι όπως ο Ισαΐας Μπάουμαν δεν ήταν μόνο ο γεωγράφος-σύμβουλος του Ρούσβελτ κατά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, όπως δείχνει τόσο έξοχα ο Νιλ Σμιθ στο έργο του για την Αμερικανική Αυτοκρατορία (American Empire: RooseveltΆs Geographer and the Prelude to Globalisation, 2003). Ο Μπρεζίνσκι είναι και ο γεωγράφος του Ομπάμα, κι αυτό είναι κάτι που δεν έχει απασχολήσει ακόμα τη διεθνή δημοσιολογία. Για τη «νέα» σχέση ΗΠΑ-Τουρκίας, η θέση του γεωγράφου μπορεί να συνοψιστεί περιληπτικά ως εξής: Κάντε την Τουρκία να αισθανθεί ως επιστρέφων αυτοκράτορας του πρώην οθωμανικού χώρου, ως ο προστάτης και διπλωμάτης του αδύναμου Ισλάμ. Αυτό θα κερδίσει τις μάζες των μουσουλμάνων στα Βαλκάνια και την ευρύτερη Μέση Ανατολή και θα ασκήσει πιέσεις στα εχθρικά προς τη Δύση καθεστώτα για επαναπροσέγγιση με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, κάτι που αντιβαίνει τα ρωσικά συμφέροντα. Αυτού του είδους η γεωγραφία είναι ιδεολογική, κάτι που πολύ καλά γνωρίζει ο Μπρεζίνσκι. Η πολιτική πραγματικότητα είναι ότι η Τουρκία ασφαλίζει με την στρατιωτική της παρουσία στα Βαλκάνια, τον Καύκασο και την Κεντρική Ασία, ζώνες επιρροής που στηρίζονται σΆ αυτό το νέο ιδεολογικό υπόβαθρο. Αλλά εδώ ακριβώς βρίσκεται η μεγάλη αυταπάτη. Το όποιο πρακτικό ξεδίπλωμα της αποεδαφικοποιημένης επιρροής της νέας Τουρκίας των Ερντογάν-Νταβούτογλου θα σημάνει και το τέλος του Κεμαλισμού ως πολιτικής δύναμης συγκρότησης κράτους. Αν η φιλοδοξία της Τουρκίας περάσει τα όρια της δεδομένης γεωγραφίας, τότε όλα τα ζητήματα θα επανέλθουν με τη σφοδρότητα του 1916-17, τότε που οι Μεγάλες Δυνάμεις σχεδίαζαν μυστικά το διαμελισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το Κουρδικό, Αρμενικό και Ελληνικό ζήτημα θα ξανατεθούν και ίσως ακόμα και με την υποστήριξη του Ισραήλ, που θα έβλεπε μια αναβάθμιση του ανθρωπιστικού του ρόλου μέσα από την υποστήριξη ιστορικά δίκαιων υποθέσεων (η γενοκτονία των Αρμενίων, το Κυπριακό, το Κουρδικό κλπ.). Κοντολογίς, ο γεωγράφος του Ομπάμα δεν βλέπει καθόλου με το ίδιο μάτι την εξέλιξη της πολιτικής της Τουρκίας έτσι όπως θέλουν να τη βλέπουν οι ιδεολόγοι ερμηνευτές της πολιτικής Ερντογάν-Νταβούτογλου.

Μόλις κυκλοφόρησαν τα βιβλία του Βασίλη Κων/νου Φούσκα, Cyprus: The Post-imperial Constitution (με Alex O. Tackie, Pluto press) και Αυτοκρατορία και Πόλεμος (Ποιότητα).

ΠΗΓΗ www.politis-news.com